Một số nét chính về chính sách kinh tế, thương mại đầu tư:

Định hướng lớn trong chính sách thương mại đầu tư:

Trong 5 năm vừa qua, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn luôn là một nước nhập siêu, với thâm hụt cán cân thương mại năm 2013 lên tới 79,9 tỷ USD. Những năm tiếp theo đến trước năm 2017 có xu hướng giảm dần do tình hình chính trị và kinh tế trong nước bất ổn, tuy nhiên đến cuối năm 2017 (và đầu năm nay) nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang từng bước hồi phục, nhập khẩu tăng dẫn đến thâm hụt cán cân thương mại năm 2017 là 58,9 tỷ USD.

Do đó, định hướng chính sách của Thổ Nhĩ Kỳ thể hiện trong những năm qua là đẩy mạnh xuất khẩu thông qua tăng cường quan hệ ngoại giao kinh tế , ký kết các hiệp định thương mại tự do (FTA), gia tăng các hoạt động xúc tiến xuất khẩu, đồng thời hạn chế nhập khẩu bằng nhiều biện pháp. Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những nước tích cực dùng các biện pháp phòng vệ thương mại (như điều tra đánh thuế chống bán phá giá, điều tra tự vệ, điều tra lẩn thuế chống bán phá giá), bên cạnh đó nước này cũng tăng thuế nhập khẩu dưới hình thức áp đặt thuế nhập khẩu bổ sung với mức thuế từ mức hiện tại lên bằng mức nằm trong cam kết của nước này với WTO (do đó không vi phạm các cam kết quốc tế). Đồng thời, Thổ Nhĩ Kỳ cũng sử dụng nhiều biện pháp khác như biện pháp xác định giá trị hải quan (tương tự áp giá tối thiểu), tính thuế trên trọng lượng tổng (thay vì trọng lượng tịnh)… Tất cả các biện pháp này nhằm tăng thuế nhập khẩu nhưng không gây phản ứng, trả đũa của các đối tác thương mại nhằm bảo hộ sản xuất trong nước, hạn chế nhập siêu.

Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục áp thuế bổ sung đối với nhiều mặt hàng, trong đó bao gồm nhiều mặt hàng xuất khẩu từ Việt Nam; mức thuế bổ sung nâng lên bằng mức cam kết của Thổ Nhĩ Kỳ trong khuôn khổ WTO do đó hầu hết các nước bị áp dụng không có động thái phản ứng. Tuy nhiên, đáng lưu ý là biện pháp này không áp dụng với các nước có hiệp định thương mại tự do (FTA) với Thổ Nhĩ Kỳ.

Về các đối tác thương mại ưu tiên:

Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay chủ yếu xuất khẩu hàng hóa đi các đối tác chính, gồm Đức, UAE, Anh, Iraq, Hoa Kỳ, Ý, Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan và một số đối tác khác. Ngược lại, thị trường nhập khẩu chính của Thổ Nhĩ Kỳ là Trung Quốc, Đức, Nga, Hoa Kỳ, Ý, Pháp.

Theo nguyên tắc tối huệ quốc của WTO, Thổ Nhĩ Kỳ không đưa ra danh sách các đối tác thương mại ưu tiên, tuy nhiên các đối tác thương mại chính của Thổ Nhĩ Kỳ chủ yếu là các nước châu Âu do sự gần gũi về địa lý và tính bổ sung của các nền kinh tế. Do không có nhiều tài nguyên thiên nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ phải nhập khẩu các loại nhiên liệu và sản phẩm từ hóa dầu cũng như các loại nguyên liệu sản xuất khác … Ở chiều xuất khẩu, Thổ Nhĩ Kỳ chủ yếu xuất khẩu các mặt hàng công nghiệp chế tạo.

Về các lĩnh vực, ngành nghề ưu tiên:

Về đầu tư, đối tác đầu tư của Thổ Nhĩ Kỳ kể cả FDI và đầu tư ra nước ngoài chủ yếu là các nước châu Âu, nhất là Hà Lan và Anh; ngoài ra, Đức, Pháp, Ý, các nước EFTA, Hoa Kỳ, các quốc gia Trung Đông và một số quốc gia khác như Nga cũng là đối tác đầu tư lớn của Thổ. Các lĩnh vực đầu tư chính bao gồm khai khoáng, chế biến chế tạo, các ngành dịch vụ đặc biệt là dịch vụ bảo hiểm và tài chính, dịch vụ cung ứng điện, nước, khí.

Trong “Chương trình khuyến khích đầu tư mới” của Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ, một số lĩnh vực đã được xác định là “ưu tiên” và những hỗ trợ đặc biệt đã được ban hành cho các khoản đầu tư trong các lĩnh vực này”. Các lĩnh vực đầu tư sau sẽ được hưởng lợi từ gói hỗ trợ bao gồm:

1. Đầu tư vận chuyển hàng hóa, hành khách bằng đường biển.
2. Đầu tư đường sắt cho vận chuyển hàng hóa, hành khách nội thành của khu vực tư nhân và đầu tư đường sắt để vận tải hàng hóa nội thành.
3. Trung tâm thử nghiệm, đường hầm gió và các khoản đầu tư của lĩnh vực này (cho ngành công nghiệp ô tô, hàng không vũ trụ hoặc quốc phòng).
4. Đầu tư vào lưu trú du lịch có thể hưởng lợi từ sự hỗ trợ của khu vực trong các khu bảo tồn và phát triển văn hóa và du lịch hoặc trong lĩnh vực du lịch nước khoáng nóng.
5. Đầu tư triển lãm quốc tế với diện tích trưng bầy tối thiểu năm mươi mét vuông (không bao gồm cơ sở lưu trú và trung tâm mua sắm).
6. Đầu tư trong lĩnh vực quốc phòng được thực hiện trên cơ sở phê duyệt dự án từ Cục Công nghiệp quốc phòng.
7. Đầu tư thăm dò khoáng sản và / hoặc đầu tư chế biến khoáng sản (trừ mỏ nhóm I và đầu tư đá dăm theo quy định tại Luật Khai thác ngày 4/6/1985 và số 3213 và đầu tư khai thác và / hoặc chế biến tại tỉnh Istanbul).
8. Nhà trẻ và nhà giữ trẻ được thực hiện bởi khu vực tư nhân và các trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông.
9. Đầu tư sản xuất sản phẩm hoặc bộ phận phát triển trên cơ sở các dự án AR-GE được hỗ trợ bởi Bộ Khoa học, Công nghiệp và Công nghệ, TUBITAK và KOSGEB.
10. Đầu tư với số tiền tối thiểu là 300 triệu TL để sản xuất xe cơ giới, đầu tư động cơ với số tiền tối thiểu là 75 triệu TL và đầu tư vào các bộ phận / linh kiện động cơ và điện tử ô tô tối thiểu là 20 triệu TL.
11. Đầu tư phát điện trong đó các mỏ thuộc nhóm 4-b Điều 2 Điều 3213 của Bộ luật Khai thác số 3213 được sử dụng làm đầu vào theo giấy phép khai thác và giấy phép khai thác hợp lệ do Bộ Năng lượng và Tài nguyên cấp.
12. Ngoại trừ “Các khoản đầu tư không thể đáp ứng” trong Phụ lục 4, Bộ Năng lượng và Tài nguyên sẽ yêu cầu ít nhất 20% cho mỗi sản phẩm được thực hiện tại các cơ sở sản xuất hiện có với mức tiêu thụ năng lượng hàng năm ít nhất 500 tấn xăng dầu, đầu tư hiệu quả năng lượng với thời gian hoàn vốn tối đa là 5 năm.
13. Đầu tư phát điện từ các nguồn nhiệt thải (trừ các cơ sở phát điện khí tự nhiên) thông qua việc thu hồi nhiệt thải tiêu chuẩn.
14. Đầu tư khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) và đầu tư kho chứa khí tự nhiên dưới lòng đất tối thiểu là 50 triệu TL.
15. Đầu tư sản xuất vật liệu composite sợi carbon, có hoặc không có sản xuất sợi carbon.
16. Đầu tư sản xuất sản phẩm trong hạng công nghiệp công nghệ cao theo định nghĩa về mật độ công nghệ của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) (US-97 Mã số: 2423, 30, 32, 33 và 353).
17. Đầu tư thăm dò khoáng sản được thực hiện trên các trang web được cấp phép của nhà đầu tư có Giấy phép Tìm kiếm hợp lệ hoặc Giấy chứng nhận được quy định phù hợp với Luật Khai thác.

Về các FTAs chính đang tham gia.

Thổ Nhĩ Kỳ vẫn đang tiếp tục đàm phán với Liên minh Châu Âu (EU) về nâng cấp Hiệp định Liên minh Thuế quan để mở rộng sang một số lĩnh vực như nông nghiệp và mua sắm. Thổ Nhĩ Kỳ trở thành thành viên của WTO từ năm 1995, ngoài ra đã tham gia ký kết các hiệp định đa phương như Tổ chức hợp tác Kinh tế, UNCTAD, Tổ chức hợp tác kinh tế vùng Biển đen (BSEC), Tổ chức Hải quan thế giới (WCO), Phòng Thương mại quốc tế (ICC)…

Thổ Nhĩ Kỳ đã ký kết FTA với các nước như Albania, Bosnia-Herzegovina, Chile, các nước EFTA, Ai Cập, Grudia, Israel, Jordan, Macedonia, Malaysia, Mauritius, Moldova, Montenegro, Morocco, Palestine, Serbia, Hàn Quốc và Tunisia. Ngoài ra, FTA với Lebanon, Kosovo, Singapore và Faroe Islands đang trong quá trình phê chuẩn. Hiện nay, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn tiếp tục xúc tiến đàm phán và ký kết các FTA với các quốc gia khác, trong đó khu vực ASEAN có Thái Lan và Indonesia. Như vậy, đến nay Thổ Nhĩ Kỳ đã ký FTA với 23 nước, trong đó 19 FTAs đã và đang có hiệu lực; đang đàm phán FTAs với 17 nước và dự kiến sẽ đàm phán với 10 nước, trong đó có Việt Nam.

Tổng cộng, Thổ Nhĩ Kỳ đã ký FTA với các quốc gia có dân số 326 triệu người, quy mô kinh tế 4,2 nghìn tỷ và một thị trường nhập khẩu 1,5 nghìn tỷ đô la theo các số liệu năm 2016. Xuất khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ cho các đối tác FTA khoảng 17 tỷ $ (số liệu 2017). Thị phần của FTA trong tổng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ lần lượt là 11,1% và 10,5%.

Thổ Nhĩ Kỳ đã thành lập một Nhóm làm việc với Vương quốc Anh do Brexit để duy trì cơ cấu tiếp cận thị trường song phương hiện tại trong ngắn hạn, và thiết lập một FTA sâu và toàn diện trong trung và dài hạn.

Các biện pháp phòng vệ thương mại và hàng rào kỹ thuật thường sử dụng

 Về các biện pháp phòng vệ thương mại sử dụng nhiều nhất:

Hiện nay, Thổ Nhĩ Kỳ thường áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như thuế chống bán phá giá, điều tra chống lẩn thuế chống bán phá giá, thuế nhập khẩu bổ sung và điều tra tự vệ đối với một số sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, cụ thể:

• Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang áp đặt thuế chống bán phá giá qua 12 vụ việc với các hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam bao gồm: (1) Sợi dún Polyester (PTY); (2) Tấm ván ép (gỗ dán veneer); (3) Săm và Lốp xe đạp; (4) Săm và Lốp xe máy; (5) Ống thép không gỉ hàn; (6) Đá hoa cương; (7) Tấm nhựa Tarpaulin làm từ polyethilene / polypropilen; (8) Sợi xơ polyester (xơ sợi dài); (9) Băng chuyền có mặt cắt ngang hình thang; (10) Máy điều hòa không khí gắn tường; (11) Bật lửa ga (12) sợi định hướng một phần (POY). Hiện nay, Thổ Nhĩ Kỳ đang tiến hành điều tra chống bán phá giá với mặt hàng dây hàn làm bằng kim loại thường (dùng để hàn hồ quang điện) thuộc mã HS 8311.20.00.00.00. (danh sách chi tiết tải về tại đây)
• Thổ Nhĩ Kỳ đã từng tiến hành điều tra chống lẩn thuế chống bán phá giá đối với mặt hàng đá hoa cương, tấm ván ép (gỗ dán), ống thép không rỉ do nghi ngờ nhập khẩu từ Trung Quốc và các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp đầy đủ thông tin và chứng minh được hàng xuất khẩu được sản xuất tại các công ty này không bị áp dụng biện pháp chống lẩn thuế chống bán phá giá. Ngoài ra các doanh nghiệp khác sẽ bị áp dụng với mức thuế chống bán phá tương đương với sản phẩm nhập khẩu từ các nước cũng đang bị áp đặt thuế chống bán phá giá, thường là Trung Quốc. Quyết định cuối cùng của các cuộc điều tra này đều áp đặt thuế chống bán phá giá với hàng nhập khẩu từ Việt Nam ngoại trừ một số ít các doanh nghiệp tham gia cung cấp thông tin cho cơ quan điều tra. Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ đang điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá đối với mặt hàng sợi định hướng một phần (POY) cho dù Việt Nam không xuất khẩu mặt hàng này sang Thổ Nhĩ Kỳ trong giai đoạn điều tra. Trong vụ việc này, Thổ Nhĩ Kỳ đã áp dụng biện pháp tạm thời áp dụng là 36,28% đối với Việt Nam và vừa ra quyết định áp thuế nhập khẩu 8% với tất cả các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam từ ngày 21/6/2018.
• Thổ Nhĩ Kỳ cũng áp dụng thuế nhập khẩu bổ sung đối với rất nhiều mặt hàng từ năm 2015, gần đây nhất mở rộng thêm mặt hàng săm lốp xe thuộc nhóm mã HS 4011 với mức thuế không vượt mức trần thuế quan của Thổ Nhĩ Kỳ cam kết trong khuôn khổ WTO. Hơn nữa, với mặt hàng săm lốp xe Thổ Nhĩ Kỳ cũng áp dụng phương pháp đánh thuế tính trên trọng lượng cả bao bì thay vì tính trên trọng lượng tịnh.
• Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ cũng thường khởi xướng các cuộc điều tra tự vệ đối với một số sản phẩm khác của Việt Nam như mặt hàng điện thoại di động (Thương vụ đã đề xuất kịp thời biện pháp xử lý phù hợp góp phần ngăn chặn được vụ điều tra tự vệ này), kem đánh răng và hiện nay nước này đang khởi xướng điều tra tự vệ đối với một số sản phẩm thép nhập khẩu vào Thổ Nhĩ Kỳ.

Về các hàng rào kỹ thuật chính đối với thương mại:

Do Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên của WTO và có Liên minh Thuế quan với EU do đó các hàng rào kỹ thuật đối với thương mại của Thổ Nhĩ Kỳ áp dụng giống như các nước EU và tuân thủ các quy định của WTO về hàng rào kỹ thuật. Tuy nhiên, trên thực tế áp dụng của Thổ Nhĩ Kỳ có thể không chặt chẽ như các nước EU.

Về các đối tác và mặt hàng bị áp dụng nhiều nhất các biện pháp trên:

Liên quan đến các biện pháp phòng vệ thương mại, Trung Quốc là quốc gia bị Thổ Nhĩ Kỳ điều tra chống bán phá giá nhiều nhất với 64 vụ việc tính đến thời điểm giữa năm 2018

Về số lượng các vụ kiện ra WTO, các đối tác và mặt hàng bị kiện

Hiện tại, Thổ Nhĩ Kỳ đã kiện 4 vụ ra Cơ quan xử lý tranh chấp (DSB) của WTO và bị các nước kiện ra WTO 9 vụ việc, bên cạnh đó Thổ Nhĩ Kỳ là bên thứ ba liên quan của 77 vụ việc.

Cụ thể, các vụ việc Thổ Nhĩ Kỳ kiện các nước ra DSB của WTO bao gồm:

1. DS211: Ai Cập – Các biện pháp chống bán phá giá đối với thép cây từ Thổ Nhĩ Kỳ
2. DS288: Nam Phi – Các biện pháp chống bán phá giá đối với nguyên liệu làm chăn len từ Thổ Nhĩ Kỳ
3. DS513: Morocco – Các biện pháp chống bán phá giá đối với một số thép cán nóng từ Thổ Nhĩ Kỳ
4. DS523: Hoa Kỳ – Các biện pháp đối kháng trên một số sản phẩm ống thép và ống thép cỡ lớn (Thổ Nhĩ Kỳ)

Các vụ việc Thổ Nhĩ Kỳ bị kiện ra WTO bao gồm:

1. DS29: Thổ Nhĩ Kỳ – Hạn chế nhập khẩu các sản phẩm dệt may và quần áo
2. DS34: Thổ Nhĩ Kỳ – Hạn chế nhập khẩu hàng dệt may
3. DS43: Thổ Nhĩ Kỳ – Thuế thu nhập phim nước ngoài
4. DS47: Thổ Nhĩ Kỳ – Hạn chế nhập khẩu các sản phẩm dệt may
5. DS208: Thổ Nhĩ Kỳ – Chống bán phá giá đối với phụ kiện đường ống thép và sắt
6. DS237: Thổ Nhĩ Kỳ – Một số thủ tục nhập khẩu cho trái cây tươi
7. DS256: Thổ Nhĩ Kỳ – Nhập khẩu về thức ăn cho vật nuôi từ Hungary
8. DS334: Thổ Nhĩ Kỳ – Các biện pháp ảnh hưởng đến việc nhập khẩu gạo
9. DS428: Thổ Nhĩ Kỳ – Các biện pháp tự vệ về nhập khẩu sợi bông (trừ chỉ khâu)