Từ đầu năm tới nay, kinh tế thế giới phát triển chậm, chủ nghĩa bảo hộ lan rộng; tăng trưởng của các thực thể kinh tế chủ chốt của thế giới có sự phân hóa rõ rệt. Kinh tế Mỹ tiếp tục xu thế phát triển, kinh tế châu Âu vẫn tăng trưởng chậm, phục hồi của kinh tế Nhật có viễn cảnh không sáng sủa. Triển vọng 6 tháng cuối năm tranh chấp mậu dịch liệu có đạt thỏa thuận hay không đang ngày càng gây lo ngại và điều này có tác động nhất định tới xu thế phát triển của kinh tế thế giới.
Đặc điểm mới của xu thế tình hình kinh tế thế giới
Một là, tăng trưởng kinh tế thế giới tiếp tục chậm lại. 6 tháng đầu năm 2019, kinh tế thế giới tiếp tục duy trì mức độ tăng trưởng thấp, song tốc độ giảm xuống, nhân tố không ổn định tăng thêm. Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) liên tiếp hạ dự báo mức tăng trưởng kinh tế thế giới năm 2019. IMF hạ từ mức 3,7% xuống 3,3% – mức thấp nhất kể từ cuộc khủng hoảng tiền tệ cho đến nay. Thương mại toàn cầu tiếp tục chậm lại. Theo báo cáo của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) tháng 4 năm nay, tăng trưởng của thương mại toàn cầu năm 2019 sẽ từ mức 3% hạ xuống 2,6%. Đầu tư quốc tế cũng giảm tương tự. Theo báo cáo đầu tư thế giới của Hội nghị thương mại và đầu tư Liên Hợp Quốc, năm 2018, đầu tư trực tiếp toàn cầu giảm 13%, liên tiếp trong vòng 3 năm – đây là mức thấp nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu.
Hai là, chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch lan rộng. Từ năm 2018, chính quyền Tổng thống Donald Trump bắt đầu thi hành chính sách bảo hộ mậu dịch, điều chỉnh toàn diện chính sách thương mại với các bạn hàng mậu dịch chủ chốt như Trung Quốc, Canada, Mexico, Liên minh Châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc nhằm làm giảm thâm hụt mậu dịch, thúc đẩy việc “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại”. Đầu năm 2019, ngoài việc ký kết Hiệp định thương mại với Mexico, Mỹ tiếp tục chính sách thuế quan với các nước khác. Theo báo cáo về hàng rào thương mại, đầu tư của Ủy ban Châu Âu ra tháng 6/2019, năm 2018, các nước không phải là thành viên EU đã có 23 nước lập kỷ lục thiết lập 35 hàng rào mậu dịch mới, làm cho số lượng các hàng rào mậu dịch trên toàn thế giới tăng thêm 425, liên quan tới 59 quốc gia. Ngoài ra, từ tháng 10/2018 tới tháng 5/2019, các nước G20 đã có 20 biện pháp hạn chế mậu dịch bao gồm thuế quan, lệnh cấm nhập khẩu, các thủ tục hải quan mới, ứng với 335,9 tỉ USD giá trị hàng hóa. Các biện pháp bảo hộ mậu dịch này đã tác động và phá hoại chuỗi giá trị, chuỗi sản xuất và cung ứng, làm dịch chuyển chuỗi giá trị toàn cầu, tăng giá thành giao dịch quốc tế, làm rối loại tài nguyên thị trường quốc tế.
Ba là, gia tăng điều chỉnh cơ cấu kinh tế, thương mại toàn cầu. WTO – tổ chức được hình thành sau Chiến tranh Thế giới thứ 2 với vai trò là hạt nhân của hệ thống thương mại quốc tế tự do, mở cửa hiện nay đã bị tác động và phá vỡ. Trật tự kinh tế, thương mại toàn cầu đang được vẽ lại. Ba chức năng đàm phán, giám sát và cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO đều xuất hiện những nguy cơ, do đó, cải cách là xu thế tất yếu. Trong tình hình trật tự kinh tế, thương mại toàn cầu bị phá vỡ, các nước liên tiếp tìm cách thúc đẩy hợp tác thương mại thông qua các Hiệp định khu vực hoặc liên khu vực. Đầu năm 2019, các Hiệp định khu vực, liên khu vực phát triển như vũ bão. Hiệp định thương mại EU và Nhật Bản bắt đầu có hiệu lực chính thức. Hiệp định bảo hộ mậu dịch, đầu tư
Singapore – EU được Nghị viện Châu Âu phê chuẩn. EU với Việt Nam ký Hiệp định bảo hộ mậu dịch, đầu tư. Anh và Hàn Quốc ký Hiệp định mậu dịch tạm thời; Đàm phán “Quan hệ đối tác kinh tế toàn diện khu vực Châu Âu” đi vào giai đoạn then chốt; Hiệp định quan hệ đối tác toàn diện, tiến bộ xuyên Thái Bình Dương sẽ khởi động tiến trình mở rộng.
Tình hình của các nền kinh tế chủ chốt
Kinh tế Mỹ tiếp tục phát triển, rủi ro giảm tốc tăng lên. Từ đầu năm tới nay, kinh tế Mỹ tiếp tục duy trì xu thế tăng trưởng song dấu hiệu suy yếu đã xuất hiện, tốc độ phục hồi giảm bớt. Quý 1/2019, GDP có tốc độ 3,1%, cao hơn dự kiến, tỉ lệ thất nghiệp ổn định, tháng 4, 5 đều ở mức 3,6% – mức thấp nhất kể từ 50 năm trở lại đây. Tuy nhiên, do tình hình căng thẳng mậu dịch và sự suy giảm của hiệu quả kích thích của chính sách thuế quan, tăng trưởng kinh tế trong quý 2/2019 không được sáng sủa. Tháng 5, số việc làm mới thấp hơn nhiều so với dự báo, số việc làm mới trong lĩnh vực phi nông nghiệp giảm mạnh, chỉ có 75 ngàn việc làm so với mức 224 ngàn của tháng 4; PMI tiếp tục giảm xuống 51,7% – mức thấp nhất kể từ tháng 10 năm 2018.
Kinh tế châu Âu tăng trưởng chậm chạp, rủi ro suy thoái tăng lên. Quý 1/2019, GDP của khu vực đồng Euro chỉ tăng trưởng 0,4%, tăng 1,2% so với cùng kỳ năm 2018; GDP của 28 nước EU tăng 0,5%, tăng 1,5% so với cùng kỳ năm 2018. Tiêu dùng gia đình tăng nhanh là động lực chủ yếu của tăng trưởng. Tuy nhiên, rủi ro suy thoái kinh tế của khu vực EU đang tăng lên. PMI của các nền kinh tế chủ chốt của khu vực EU đang xuống dốc, đều chỉ đạt 48,4, tháng 3 giảm chỉ còn 47,5 – thấp nhất kể từ năm 2013. Sự suy giảm của ngành chế tạo nước Đức đã gây khó khăn cho tăng trưởng của kinh tế EU, nửa đầu năm chỉ số PMI đều ở dưới ngưỡng 50.
Kinh tế Nhật tăng trưởng yếu ớt, dự báo không sáng sủa. GDP tăng trưởng 2,2% cao hơn dự báo. Trong đó, đầu tư công là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng, song tiêu dùng cá nhân, xuất khẩu và đầu tư cá nhân đều không tốt. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu tăng trưởng chậm và chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch gia tăng, ngoại nhu của Nhật yếu ớt đã làm suy giảm tăng trưởng kinh tế. Quý 1/2019, xuất nhập khẩu của Nhật giảm 5,7%, kim ngạch xuất khẩu giảm 7,8% so với cùng kỳ năm 2018 và liên tục giảm 6 tháng từ tháng 12 năm 2018 tới nay.
Kinh tế Trung Quốc và các nước đang phát triển, các nước mới nổi tăng trưởng chậm lại. Các nền kinh tế mới nổi, đang phát triển và Trung Quốc đứng trước ảnh hưởng từ bên ngoài khá lớn, do căng thẳng mậu dịch và đầu tư quốc tế suy yếu. WB và IMF đều hạ dự báo tăng trưởng xuống mức khoảng 4%, thấp nhất kể từ 4 năm nay và kinh tế khu vực Đông Á, Thái Bình Dương sẽ giảm xuống mức 5,9%. Cọ sát thương mại Trung-Mỹ gia tăng gây khó khăn cho thương mại của một số nước đang phát triển. Quý 1/2019, xuất khẩu của Indonesia giảm 4,3%, xuất khẩu của Hàn Quốc giảm 7,1%. Tất nhiên, chiến tranh thương mại tạo ra hiệu ứng mậu dịch làm cho một số nước như Việt Nam được lợi rõ nhất. Theo số liệu của Mỹ, quý 1/2019, xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ tăng trưởng 40,2%. Theo số liệu của Việt Nam, thu hút đầu tư trực tiếp cho tới ngày 20/6 của Việt Nam