Bài phân tích của tác giả Conor McLaughlin trên trang web của Viện Quan hệ Quốc tế Australia (AIIA) đánh giá về khả năng Brexit có thể khiến Vương quốc Anh tan rã.
Theo đó, trong diễn biến mới nhất liên quan đến Brexit, Chính phủ Vương quốc Anh đã thông báo kế hoạch xem xét lại thỏa thuận mà nước này ký với Liên minh châu Âu (EU) về các điều khoản rời khỏi EU. Chính phủ của Thủ tướng Boris Johnson dường như đã áp dụng chủ nghĩa đơn phương và tâm lý “Vương quốc Anh trên hết” để đảm bảo rằng ông “hoàn tất quá trình Brexit”.
Để có thể đạt và chính thức ký kết một thỏa thuận hậu Brexit trước khi giai đoạn chuyển tiếp kết thúc vào ngày 31/12/2020, ông Johnson sẵn sàng cam kết vượt qua rào cản cuối cùng của Brexit, ngay cả khi điều đó vi phạm luật pháp quốc tế. Theo các điều khoản đã thỏa thuận hiện nay, Bắc Ireland sẽ vẫn nằm trong lãnh thổ hải quan của Vương quốc Anh, và sẽ được đưa vào bất kỳ thỏa thuận thương mại nào trong tương lai của Vương quốc Anh. Tuy nhiên, không giống như phần còn lại của Vương quốc Anh, Bắc Ireland sẽ tiếp tục áp dụng các quy định về Thị trường chung của EU. Nói một cách đơn giản hơn, để tránh một biên giới cứng với Cộng hòa Ireland, Bắc Ireland sẽ tiếp tục áp dụng các mức thuế của châu Âu, và thay vào đó, một biên giới hải quan trên thực tế sẽ được kéo xuống khu vực Biển Ireland.
Tuy nhiên, thị trường nội bộ đóng vai trò “ghi đè” giao thức Bắc Ireland này. Điều đó góp phần hướng đến việc loại bỏ Bắc Ireland khỏi các quy định thị trường duy nhất nhằm duy trì một thị trường liên kết của Vương quốc Anh và đảm bảo tất cả bốn khu vực của Vương quốc Anh duy trì các tiêu chuẩn và quy tắc giống nhau để hàng hóa có thể được giao dịch tự do. Về lý thuyết, đây là một nguyên tắc hoàn toàn hợp lý. Nếu Vương quốc Anh muốn đàm phán các thỏa thuận thương mại với các nước như Australia và Mỹ trong môi trường hậu Brexit, thì một quốc gia có các quy tắc và quy định nội bộ khác nhau sẽ khiến các thỏa thuận tiềm năng này trở nên phức tạp hơn rất nhiều, qua đó có thể ngăn cản thỏa thuận mong muốn nhất đối với Vương quốc Anh.
Tuy nhiên, thỏa thuận Brexit không giống bất kỳ thỏa thuận nào. Đây là một hiệp ước ràng buộc về mặt pháp lý, được ký kết bởi cả EU và Chính phủ Vương quốc Anh. Việc ông Johnson đơn phương rút lui sẽ vi phạm luật pháp quốc tế, làm xói mòn lòng tin vào một mối quan hệ vốn đã khó khăn, và quan trọng hơn nó có thể thúc đẩy việc giải thể liên minh.
Mục 7 của Đạo luật về Thỏa thuận rời khỏi của EU năm 2020 gợi ý rằng thỏa thuận rút khỏi EU quan trọng hơn bất kỳ luật nội địa nào của Vương quốc Anh về cùng một vấn đề, và do đó, không thể đơn giản bị bất kỳ luật nội địa nào của Vương quốc Anh vượt qua. Dự luật thị trường nội bộ vốn tìm cách phá hoại thỏa thuận rời EU bằng cách đặt quyền lực lớn hơn vào quốc hội Westminster và nội các.
Dự luật thị trường nội bộ đã gây ra phản ứng dữ dội từ những người phản đối ông Johnson, đáng chú ý nhất là từ Sajid Javid, 5 cựu thủ tướng Vương quốc Anh, cũng như Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi. Điều này là do Mỹ đóng một vai trò quan trọng trong việc môi giới Thỏa thuận Thứ Sáu Tốt lành (GFA), mang lại hòa bình ở Bắc Ireland. Việc xem xét lại thỏa thuận Brexit có thể khiến thỏa thuận hòa bình đó gặp rủi ro.
Bất chấp phản ứng dữ dội này, dự luật đã được thông qua tại Hạ viện Vương quốc Anh với tỷ lệ phiếu ủng hộ nhiều hơn (340 phiếu ủng hộ so với 263 phiếu chống). Thách thức chính hiện nay là cuộc bỏ phiếu vào tuần tới về một điều khoản sửa đổi của Chủ tịch Ủy ban Lựa chọn Công lý Bob Neill. Bản sửa đổi của ông Neill tìm cách tạo ra sự phủ quyết của Nghị viện đối với việc “ghi đè” thỏa thuận Brexit, vốn sẽ làm suy yếu uy tín quốc tế của Vương quốc Anh.
Sự tranh cãi của dự luật vượt ra ngoài tính pháp lý của vấn đề, đi vào trọng tâm câu hỏi cơ bản của Brexit, đó có phải là luật cơ bản đã được thiết lập sẵn hay nó có thể được Nghị viện cố ý sửa đổi? Điều này đã được minh chứng bởi cựu Thủ tướng Theresa May, kiến trúc sư chính của phần lớn thỏa thuận Brexit, khi bà nêu câu hỏi tại Hạ viện: “Làm thế nào để Vương quốc Anh có thể đảm bảo với các đối tác quốc tế rằng Vương quốc Anh có thể tin cậy để tuân thủ các nghĩa vụ pháp lý mà nước này đã ký?”
Bà May đã đề cập đến một điểm thú vị ở đây, không chỉ về nghĩa vụ quốc tế của Vương quốc Anh, mà hơn thế nữa là cấu trúc nội bộ của Vương quốc Anh. Dự luật thị trường nội bộ quan trọng hơn sẽ là vi phạm Công ước Sewel. Công ước Sewel là trung tâm của sự phát triển kể từ cuối những năm 1990. Công ước này ngăn không cho Nghị viện Westminster lập pháp về các vấn đề liên quan đến các hội đồng thành lập mà họ không bày tỏ mối quan tâm.
Cách tiếp cận của bà May đối với vấn đề này là xây dựng các Khuôn khổ chung với các tổ hợp được phân chia tương ứng trong môi trường hậu Brexit. Hiện tại, các tổ chức được phát triển phải tuân thủ luật pháp EU. Khi giai đoạn chuyển tiếp kết thúc, nhiều lĩnh vực chính sách được ban hành trên danh nghĩa như quy định môi trường, nông nghiệp, thủy sản và các tiêu chuẩn thực phẩm sẽ hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát. Điều này sẽ cho phép các hội đồng thành lập duy trì quyền tự chủ của họ trong các vấn đề mà cộng đồng quốc gia quan tâm hơn, nhưng cũng sẽ mang lại mức độ ổn định cao hơn khi đàm phán các thỏa thuận thương mại trong tương lai.
Trong trường hợp này, dự luật thị trường nội bộ đóng vai trò phá vỡ lời hứa này. Dự luật sẽ buộc Scotland, xứ Wales và Bắc Ireland phải tuân theo các tiêu chuẩn của chính phủ Westminster để thúc đẩy “thương mại không ma sát”. Quan trọng hơn, vì dự luật là luật của quốc hội, nên nó không cần sự chấp thuận của các hội đồng thành viên. Các hội đồng thành viên đã tìm cách để được chuyển giao quyền lực lớn hơn hậu Brexit từ các hội đồng riêng lẻ cho các bộ trưởng nội các chịu trách nhiệm về các khu vực của Vương quốc Anh.
Tất cả những điều này đều rất quen thuộc trong chính quyền của Thủ tướng Johnson: vi phạm pháp luật, khẩu hiệu chiến thắng trong chiến dịch tranh cử và coi thường bản chất trung thành của liên minh. Nỗ lực của ông Johnson nhằm củng cố liên minh bằng cách làm suy yếu uy tín của liên minh trên trường quốc tế dường như là một nghịch lý. Tuy nhiên, một nghịch lý nghiêm trọng hơn có thể là việc rời khỏi EU có khả năng dẫn đến sự tan rã của chính Vương quốc Anh.
Hoàng Linh
