Trong bối cảnh Mỹ tìm cách tách chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc, đã đến lúc Việt Nam đang trên đà thuận lợi để trở thành “công xưởng” tiếp theo của thế giới.
Tờ Asia Times viết, Việt Nam dường như đã đẩy lùi được COVID-19 khi không ghi nhận trường hợp tử vong nào do đại dịch và giành được sự tán dương của quốc tế về khả năng kiểm soát khủng hoảng. Hiện có những nhận định cho rằng Việt Nam cũng có thể giành được những thắng lợi về mặt kinh tế sau đại dịch.
Theo các nguồn tin trong nước, có nhiều dự đoán rằng Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ việc Mỹ tách rời liên kết kinh tế với Trung Quốc bằng cách chuyển chuỗi cung ứng sang các nước khác trong khu vực, bao gồm Việt Nam.
Đầu tháng 5/2020, truyền thông khu vực đưa tin “gã khổng lồ” công nghệ Apple của Mỹ đã bắt đầu sản xuất 3-4 triệu tai nghe AirPod (khoảng 30% sản lượng của quý) tại Việt Nam trong tháng 4, dấu hiệu cho thấy hãng đang chuyển một số chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.
Báo cáo lưu ý nhiều nhà cung cấp của Apple, bao gồm Foxconn và Pegatron, và nhà sản xuất iPad Compal Electronics, cũng đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam. Inventec, đơn vị lắp ráp AirPods, được cho là đang xây dựng một nhà máy tại Việt Nam.
Cuộc khủng hoảng COVID-19 đã làm gia tăng căng thẳng giữa các siêu cường. Tổng thống Mỹ Donald Trump khơi dậy tâm lý chống Trung Quốc bằng cách truyền bá thuyết âm mưu rằng virus SARS-CoV-2 bắt nguồn từ một phòng thí nghiệm sinh học ở Vũ Hán chứ không phải từ một khu chợ ẩm ướt.
Đầu tháng 5, Tổng thống Trump nói với Fox News rằng Mỹ “có thể cắt đứt hoàn toàn mối quan hệ” với Trung Quốc. Lời đe dọa này đã được củng cố khi Thượng viện Mỹ trong tuần này nhất trí phê duyệt dự luật nhằm loại các công ty Trung Quốc ra khỏi sàn chứng khoán Mỹ.
Ngày 18/5, có tin các quan chức Mỹ đang chuẩn bị cho một kế hoạch lớn nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp nước này tái khởi động hoạt động tại nước ngoài, bao gồm một gói ưu đãi trị giá 25 tỷ USD để khuyến khích doanh nghiệp rời khỏi Trung Quốc. Chính phủ Nhật Bản cũng có kế hoạch “chi trả” cho các doanh nghiệp nước này để chuyển cơ sở sản xuất từ Trung Quốc về nước.
Tổng thống Trump mới đây đe dọa sẽ đưa ra mức thuế mới cao hơn mức thuế 25% hiện hành đối với lượng hàng hóa trị giá 370 tỷ USD của Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ. Động thái này được cho là sẽ gây sức ép đối với các công ty Mỹ vẫn hoạt động trong chuỗi cung ứng của Trung Quốc.
Các báo cáo cho thấy chính quyền Trump đang tìm cách thiết lập một liên minh mới gồm các đối tác tin cậy, với tên gọi “Mạng lưới kinh tế thịnh vượng” để hiện thực hóa kế hoạch tách rời khỏi Trung Quốc.
Phát biểu vào cuối tháng 4 vừa qua, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nhấn mạnh Việt Nam sẽ là một phần của liên minh này. Ông cho biết Mỹ đang đàm phán với Việt Nam, Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc về “cách chúng tôi tái cấu trúc chuỗi cung ứng để ngăn chặn điều này xảy ra một lần nữa”.
Trong khi đó, Việt Nam đang ra nỗ lực tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, đặc biệt là khi đầu tư nước ngoài giảm 15% trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 so với cùng kỳ năm 2019.
Trong những năm gần đây, nhiều công ty đa quốc gia đã chuyển một số chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc sang những nơi như Việt Nam, vốn có lao động rẻ hơn và cơ sở hạ tầng tương đối đầy đủ.
Năm 2019, Hàn Quốc là nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam, cung cấp gần 1/5 trong tổng số 38 tỷ USD đầu tư trực tiếp nước ngoài mới vào Việt Nam. Theo sau là HongKong, Nhật Bản và Trung Quốc.
Việt Nam là một trong số ít nền kinh tế châu Á thực sự hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, khi Mỹ đánh thuế cao hơn đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc buộc các nhà sản xuất phải chuyển hoạt động ra khỏi Trung Quốc.
Tương tự, Việt Nam có thể tiếp tục hưởng lợi khi các công ty chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc do COVID-19.
Lương tối thiểu của lao động Việt Nam thấp hơn ngay cả ở những nước láng giềng nghèo như Campuchia, hiện dao động trong khoảng 132 đến 190 USD/ tháng tùy từng khu vực.
Việt Nam là thành viên của hơn 10 hiệp định thương mại tự do, bao gồm Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định thương mại tự do Việt Nam- Liên minh châu Âu (EVFTA).
Một số nhà phân tích coi đây là sự mở rộng của chiến lược “Trung Quốc + 1” hay “Trung Quốc + 2”, trong đó các công ty nước ngoài duy trì một số chuỗi cung ứng ở Trung Quốc nhưng đa dạng hóa hoạt động sang các nước khác, đặc biệt là các quốc gia gần Trung Quốc như Việt Nam.
Dù nguồn đầu tư mới từ các công ty rời Trung Quốc sang Việt Nam có thể làm giảm bớt suy thoái kinh tế do COVID-19 mà mọi quốc gia đang phải đối mặt, song hàng hóa “Made in Vietnam” chưa thể thay thế hàng “Made in China” trong nay mai, hoặc thậm chí là không bao giờ.
David Dodwell, giám đốc điều hành của Nhóm nghiên cứu chính sách thương mại Hong Kong – APEC, lưu ý một số khác biệt lớn giữa Việt Nam và Trung Quốc trong một bài báo gần đây trên tờ South China Morning Post:
Thứ nhất là quy mô nền kinh tế. Các nhà phân tích cho rằng, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Việt Nam năm 2018 nhỏ hơn 55 lần so với Trung Quốc, trong khi chỉ riêng 15 tỉnh của Trung Quốc đã có GDP lớn hơn GDP của cả Việt Nam. Hơn nữa, Trung Quốc có khoảng 800 triệu công nhân sản xuất, trong khi Việt Nam chỉ có 55 triệu. Ông Dodwell lưu ý, năm 2017, tỷ trọng sản lượng sản xuất toàn cầu của Trung Quốc là hơn 28% trong khi Việt Nam chỉ đạt 0,27%.
Thứ hai là khía cạnh kỹ thuật. Các cảng côngtennơ ở Thượng Hải nằm trong số những cảng “bận rộn” nhất thế giới, có thể xử lý 40 triệu côngtennơ mỗi năm, trong khi cảng lớn nhất Việt Nam đặt tại Tp. Hồ Chí Minh chỉ có thể xử lý 6,15 triệu côngtennơ.
Ngay cả hiện tại, Việt Nam đang phải vật lộn để đối phó với nhu cầu điện tăng. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vừa yêu cầu các hộ gia đình và doanh nghiệp cắt giảm lượng điện sử dụng, kể cả bằng cách tắt đèn quảng cáo vào ban đêm.
Cũng có một thực tế là Trung Quốc có một thị trường tiêu dùng nội địa đang phát triển nhanh, đồng nghĩa các nhà đầu tư nước ngoài có thể kỳ vọng lợi nhuận lớn mà không phải xuất khẩu các sản phẩm mà họ sản xuất tại Trung Quốc. Việt Nam khó có được điều này. GDP bình quân đầu người của Việt Nam vẫn thấp hơn các nước nghèo như Libya, Guatemala và Belize.
Thặng dư thương mại với Mỹ cũng mang lại nhiều vấn đề hơn cho Hà Nội. Kể từ khi ông Trump vào Nhà Trắng vào tháng 1/2017, quan hệ giữa Washington và Hà Nội lên xuống thất thường. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc là nhà lãnh đạo Đông Nam Á đầu tiên mà Tổng thống Trump mời đến Nhà Trắng. Nhưng nỗi ám ảnh của ông Trump về thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam đã thách thức mối quan hệ của Washington với Hà Nội. Trump thậm chí đả kích Việt Nam trong giai đoạn đỉnh điểm của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung năm 2019. Ông coi Việt Nam là “kẻ lạm dụng tồi tệ nhất” vì có thặng dư thương mại lớn với Mỹ.
Lãnh đạo đã cố gắng giải tỏa vấn đề này bằng cách ký một số thỏa thuận nhập khẩu lớn trị giá hàng tỷ USD, bao gồm thương vụ mua máy bay Boeing, để giảm thặng dư thương mại với Mỹ. Tuy nhiên, những nỗ lực đó không đủ để ngăn thặng dư thương mại tiếp tục tăng. Năm 2019, thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ tăng lên 47 tỷ USD từ 34,9 tỷ USD năm 2018.
Nếu Washington thực sự muốn tách chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc và chuyển một lượng đáng kể trong số đó sang Việt Nam, từ đó thúc đẩy lượng hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, thì thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ chắc chắn sẽ tiếp tục tăng.
Nếu ông Trump tái đắc cử vào tháng 11 tới và tiếp tục tính đến việc giảm thâm hụt thương mại của Mỹ song song với việc điều chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang Việt Nam, Hà Nội sẽ phải rất “tinh tế” trong việc cân bằng vị trí của mình như một sự thay thế cho Trung Quốc hậu COVID-19.
Thọ Anh
