Ngày 1/10/2018, các phương tiện truyền thông tại Mỹ đồng loạt đăng tin về thỏa thuận NAFTA mới. Tờ Washington Post ngày 1/10/2018 đưa bài viết đáng chú ý như sau:
Ngày 30/9 (chủ nhật vừa qua), Tổng thống Trump đã đạt mục tiêu về một thỏa thuận NAFTA điều chỉnh đáng kể. Sau hơn một năm đàm phán căng thẳng, Mỹ, Canada và Mexico đã đạt một thỏa thuận mới cập nhật cho NAFTA cũ ra đời từ năm 1994, hiện đang bao trùm một thị trường thương mại trị giá hơn 1,2 nghìn tỉ USD giữa 3 nước.
Thỏa thuận mới sẽ không được triển khai ngay. Phần lớn các điều khoản phải đến năm 2020 mới có hiệu lực bởi sau khi các nhà lãnh đạo đặt bút ký, thì Quốc hội ba nước phải phê chuẩn. Dự kiến quy trình như vậy sẽ kéo dài trong nhiều tháng.
Đây là một số điểm đáng chú ý về thỏa thuận “NAFTA mới”:
Tên mới của Thỏa thuận: Thay vì NAFTA, thỏa thuận mới sẽ có tên là Thỏa thuận Mỹ -Canada-Mexcio (hay USMCA).
Thay đổi lớn đối với ô tô: Mục tiêu của thỏa thuận mới là thúc đẩy để ô tô và các phụ tùng trong xe ô tô con và xe tải được sản xuất ở Bắc Mỹ. Kể từ năm 2020, để được hưởng ưu đãi thuế 0%, ô tô hay xe tải phải có 75% các bộ phận được sản xuất tại Canada, Mexico hay Mỹ (tăng đáng kể so với mức 62,5% hiện tại).
Ngoài ra, quy định mới còn yêu cầu phần lớn tỷ lệ hoạt động sản xuất được thực hiện bởi công nhân với mức lương tối thiểu là 16 USD/giờ, tức là gấp 3 lần công nhân Mê-hi-cô đang được nhận. Từ năm 2020, 30% các bộ phận phải được thực hiện bởi công nhân nhận mức lương 16 USD/giờ. Đến năm 2023, tỷ lệ này sẽ nâng lên 40%.
Mặc dù một số nhà kinh tế cho rằng quy tắc này sẽ hỗ trợ một số công nhân khu vực Bắc Mỹ, họ cũng cảnh báo giá xe ô tô sẽ tăng và một số loại xe hơi nhỏ sẽ không còn được sản xuất tại Mỹ vì giá sản xuất trở nên quá đắt đỏ khi quy định này hiệu lực. Cũng có những lo ngại rằng trong tương lai, các nhà sản xuất tại Bắc Mỹ sẽ không còn sản xuất số lượng xe ô tô để xuất khẩu sang Trung Quốc hay Châu Á như hiện tại bởi vì chi phí sẽ cao hơn tại Châu Á.
Chiến thắng của Tổng thống Trump: Canada mở cửa thị trường sữa cho nông dân Mỹ: Tổng thống Trump đã nhiều lần phàn nàn về việc Canada áp thuế quan cao đối với các sản phẩm sữa từ Mỹ. Với việc thỏa thuận được cập nhật, Canada mở rộng tiếp cận cho nông dân Mỹ, đồng nghĩa với việc Mỹ có thể xuất khẩu sữa bột và sữa trẻ em với khối lượng lớn hơn hiện tại sang thị trường Canada trong thời gian tới.
Chiến thắng của Canada: Chương 19 cho phép giữ nguyên quy trình giải quyết tranh chấp đặc biệt. Thủ tướng Canada nhiều lần phát biểu ông muốn giữ nguyên Chương 19 và mặc dù phía Mỹ đã gây áp lực xóa bỏ Chương này nhưng cuối cùng vẫn được giữ nguyên. Chương 19 cho phép Mỹ, Canada và Mexico đưa các loại thuế bán phá giá và chống trợ cấp ra một ủy ban gồm đại diện của ba nước. Điều này làm việc triển khai thực tế được thực hiện dễ dàng hơn là đưa ra tòa án Mỹ. Trong những năm qua, Canada đã sử dụng Chương 19 thành công khi xử lý các quy định hạn chế của Mỹ đối với gỗ mềm (softwood lumber) từ Canada.
Mexico và Canada có thể yên tâm là Tổng thống Trump sẽ không áp thuế ô tô.Tổng thống Trump liên tục đe dọa sẽ áp thuế quan cao đối với ô tô và các phụ tùng ô tô nhập khẩu từ nước ngoài vào Mỹ. Khi thỏa thuận USMCA được ký kết, chính quyền Tổng thống Trump đã ký “thư bên lề”(side letters) cho phép Canada và Mexico xuất khẩu ô tô qua biên giới Mỹ mà không bị áp thuế, mặc dù thuế đối với ô tô nhập khẩu nói chung có thể đi vào hiệu lực trong tương lai. Tuy nhiên, số lượng vượt quá mức quota có thể bị áp thuế.
Thuế đối với thép nhập khẩu của Tổng thống Trump sẽ tiếp tục có hiệu lực (cho tới hiện tại). Canada muốn Tổng thống Trump ngừng áp thuế 25% đối với thép nhập khẩu từ Ca-na-đa nhưng điều này chưa xảy ra. Hai quốc gia đang tiếp tục thảo luận về việc xóa bỏ thuế nhập khẩu nhưng một quan chức Nhà Trắng tiết lộ “thảo luận đó thuộc một lộ trình hoàn toàn khác.”
Quyền lợi lao động và môi trường được cải thiện. USMCA đã cải thiện đáng kể các quy định về lao động và môi trường, đặc biêt liên quan đến Mexico. Ví dụ, xe tải từ Mexico qua biên giới Mỹ phải đạt tiêu chuẩn an toàn cao hơn và công nhân Mexico phải được thành lập tổ chức công đoàn…
Quyền sở hữu trí tuệ được tăng cường. Chương về quyền sở hữu trí tuệ mới dài 63 trang bao gồm các quy định về bảo vệ bằng sáng chế và thương hiệu chặt chẽ hơn, trong các ngành công nghệ sinh học, dịch vụ tài chính, và cả tên miền. Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp và chuyên gia pháp lý cho rằng những cải thiện này là cần thiết bởi thỏa thuận NAFTA ban đầu được đàm phán 25 năm trước.
Các hãng dược phẩm lớn được tiếp cận tốt hơn tới thị trường Canada. Các hãng dược phẩm lớn của Hoa Kỳ bay giờ có thể bán các được phẩm vào thị trường Canada trong 10 năm trước khi phải đối mặt với cạnh tranh từ các sản phẩm generic, tương đương với “bảo hộ thị trường” trong vòng 8 năm tới.
Thỏa thuận phải được rà soát sau 6 năm. USMCA quy định ba nước sẽ rà soát thỏa thuận sau 6 năm. Nếu các bên cho rằng thỏa thuận còn tốt, thỏa thuận sẽ tiếp tục có hiệu lực trong vòng 16 năm như kế hoạch ban đầu (với tiềm năng được gia hạn thêm 16 năm nữa). Đây là một điều khoản mang tính thỏa hiệp: Tổng thống Trump muốn mở ra khả năng tái đàm phán thỏa thuận thường xuyên. Theo thỏa thuận được thống nhất thì USMCA sẽ được rà soát, nhưng phải sau khi Tổng thống Trump rời Nhà Trắng.
Chương 11 cho phép các nhà đầu tư đấu tranh phản bác quyết định của chính phủ gần như không còn. Chương 11 bị bỏ đi hoàn toàn đối với Canada và phần lớn đối với Mexico, trừ một số ngành quan trọng như năng lượng và viễn thông. Chương 11 cho phép các nhà đầu tư tham gia vào một quy trình giải quyết tranh chấp với một trong các chính phủ thuộc thỏa thuận. Ý tưởng này bắt nguồn từ nhu cầu bảo vệc các nhà đầu tư bỏ ra nhiều tiền vào một dự án và sau đó chính phủ thay đổi quy định, theo đó có một quy trình giải quyết tranh chấp ngoài hệ thống tòa án, cho phép các nhà đầu tư giải quyết.
Về cơ bản Chương 11 này bị xóa bỏ, trừ trong một số ngành chủ chốt như dầu mỏ bởi các hãng dầu đã vận động hành lang mạnh mẽ để giữ cho họ có khả năng đương đầu với Chính phủ Mexico nếu chính quyền thay đổi luật lệ và quay lại kế hoạch quốc hữu hóa ngành xăng dầu.
(TLSQ VN tại Houston)
