Chiến tranh công nghệ Mỹ – Trung Quốc không ngừng leo thang trong thời gian gần đây. Mỹ chỉ trích/cáo buộc chương trình ứng dụng của TikTok, WeChat thuộc các doanh nghiệp khoa học công nghệ hàng đầu của Trung Quốc gây nên mối đe dọa lớn đối với Mỹ, đồng thời lo ngại các doanh nghiệp công nghệ cung cấp dịch vụ điện toán đám mây của Trung Quốc như Alibaba, Baidu, China Mobile đánh cắp bí mật quốc gia của Mỹ.
Đây là cơ sở để Mỹ thực hiện chương trình “Mạng sạch” (Clean Network), mở rộng phạm vi phong tỏa các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu của Trung Quốc, loại bỏ các doanh nghiệp và phần mềm ứng dụng được coi là “không tin cậy” của Trung Quốc ra khỏi nước Mỹ. Giới học giả nêu rõ, Trung Quốc theo đuổi “Chủ nghĩa độc tài toàn trị kỹ thuật số” (Digital authoritarianism), Mỹ đưa ra chương trình “Mạng sạch” để đối phó, theo đó các công ty công nghệ của Trung Quốc sẽ chịu tác động nghiêm trọng, trước hết là gặp trở ngại khi mở rộng hoạt động ra bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc, khiến chiến lược “phát triển ra bên ngoài” sẽ chịu sức ép.
Với phương châm mở rộng tấn công lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc, sau khi Tổng thống Donald Trump đe dọa ra lệnh cấm sử dụng phần mềm ứng dụng TikTok phiên bản quốc tế trên toàn nước Mỹ, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cũng tuyên bố đưa ra chương trình “Mạng sạch”, tập trung vào 5 phạm vi lớn gồm chương trình ứng dụng, nền tảng ứng dụng, dịch vụ đám mây, dịch vụ viễn thông và dịch vụ cáp quang biển. Như vậy, phần mềm ứng dụng TikTok thuộc ByteDance (Công ty TNHH ByteDance là một công ty công nghệ Internet đa quốc gia của Trung Quốc, có trụ sở tại Bắc Kinh, được thành lập vào năm 2012.
Tính đến tháng 5/2020, ByteDance được định giá hơn 100 tỷ USD) và phần mềm WeChat phiên bản quốc tế của Tencent (Tencent Holdings Limited là công ty cổ phần đầu tư Trung Quốc với một mạng lưới các công ty con cung cấp dịch vụ truyền thông, giải trí, Internet và dịch vụ giá trị gia tăng điện thoại di động, cũng như các dịch vụ quảng cáo trực tuyến tại Trung Quốc. Tập đoàn này sở hữu mạng xã hội WeChat với hơn 1 tỷ người sử dụng) là đối tượng trọng điểm bị tấn công. Mike Pompeo chỉ trích/cáo buộc TikTok và WeChat gây nên mối đe dọa lớn và cho rằng do công ty mẹ đặt tại Trung Quốc, nên TikTok, WeChat và các chương trình ứng dụng khác gây nên mối đe dọa nghiêm trọng đối với thông tin cá nhân của công dân Mỹ.
Khi các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ viễn thông và điện toán đám mây của Trung Quốc bị ngăn cấm tại Mỹ, nền tảng ứng dụng TikTok và WeChat tại Mỹ bị gỡ bỏ, và hệ quả là các công ty viễn thông của Trung Quốc như China Telecommunications Corporation (sau đây gọi tắt là China Telecom) cũng bị loại khỏi thị trường viễn thông của Mỹ. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo từng tiết lộ ông đang cùng với Bộ trưởng Tư pháp William Barr, Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper, quyền Bộ trưởng An ninh Nội địa Chad Wolf, kêu gọi Ủy ban truyền thông Liên bang Mỹ (FCC) ngừng cung cấp dịch vụ viễn thông quốc tế để các doanh nghiệp Trung Quốc như China Telecom và ba doanh nghiệp khác không có cơ hội quay trở lại thị trường Mỹ.
Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ điện toán đám mây của Trung Quốc như Alibaba, Baidu, China Mobile, China Telecom và Tencent cũng trở thành đối tượng ngăn cấm của Mỹ. Mike Pompeo còn nêu rõ, đề phòng nghiêm ngặt các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ điện toán đám mây của Trung Quốc lưu trữ dữ liệu của doanh nghiệp và công dân Mỹ, trong đó bao gồm cả tư liệu nghiên cứu vaccine ngừa COVID-19.
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cũng nêu đích danh doanh nghiệp khoa học công nghệ hàng đầu Trung Quốc trong hai lĩnh vực lớn là cung cấp chương trình ứng dụng và dịch vụ cáp quang biển là Huawei. Mike Pompeo cáo buộc Huawei hỗ trợ Chính phủ Trung Quốc xâm phạm nhân quyền và theo dõi trên quy mô lớn, vì thế cần đề phòng Huawei và các doanh nghiệp sản xuất điện thoại thông minh khác của Trung Quốc có kế hoạch cài đặt mặc định các chương trình ứng dụng đang thịnh hành tại Mỹ. Cùng lúc, Bộ Ngoại giao Mỹ đang tìm cách ngăn chặn Trung Quốc không thể đánh cắp dữ liệu được truyền tải qua hệ thống cáp quang biển kết nối giữa Mỹ với hệ thống mạng toàn cầu. Ngoại trưởng Mike Pompeo đích danh cáo buộc Công ty Mạng cáp quang biển Huawei (Huawei Marine) thuộc Huawei tham gia đấu thầu không công bằng trong dự án cáp quang biển kết nối châu Á-Thái Bình Dương – châu Phi – châu Âu và tuyên bố Mỹ sẽ không để tình trạng này tiếp tục diễn ra.
Ngay từ tháng 4/2020, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã công bố sáng kiến “Đường dẫn sạch” (Clean Path), đường truyền thông tin điểm đối điểm qua mạng không sử dụng dịch vụ truyền dẫn, kiểm soát, phép toán và thiết bị lưu trữ của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kỹ thuật tuyền thông “không tin cậy” như Huawei và Tập đoàn Trung Hưng (ZTE – một tập đoàn sản xuất thiết bị viễn thông đa quốc gia của Trung Quốc có trụ sở ở Thâm Quyến, Quảng Đông, Trung Quốc. ZTE hoạt động trong ba lĩnh vực kinh doanh chính là mạng truyền dẫn, thiết bị đầu cuối và viễn thông) của Trung Quốc. Còn phương án Mike Pompeo công bố hôm 6/8/2020 đã mở rộng phạm vi sáng kiến “Đường dẫn sạch” sang chương trình ứng dụng trên điện thoại thông minh và dịch vụ điện toán đám mây.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết hơn 30 nước đã trở thành “Quốc gia sạch”, nhiều doanh nghiệp viễn thông lớn trên thế giới cũng trở thành “Doanh nghiệp viễn thông sạch”, kêu gọi các nước đồng minh của Mỹ tham gia chương trình này, chống lại sự theo dõi của Trung Quốc, bảo đảm an toàn dữ liệu cá nhân.
Tuy nhiên, Trung Quốc phản ứng lấy lệ. Đáp lại hành động của Mỹ, ngày 6/8/2020, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Uông Văn Bân mỉa mai rằng Mỹ vốn không sạch sẽ, nhưng lại hô hào cái gọi là “Mạng sạch”, đây là trò cười hoang đường của Washington. Uông Văn Bân chỉ trích cách làm của Mỹ không có căn cứ, là hành vi cố tình bôi nhọ Trung Quốc và không khác gì trò hề chính trị. Uông Văn Bân còn đích danh phê phán Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo lạm dụng sức mạnh quốc gia để chèn ép các doanh nghiệp khoa học công nghệ của Trung Quốc.
Giới học giả quốc tế cho rằng khác với trước đây, Mỹ chỉ nêu danh một hay hai công ty của Trung Quốc để phê phán, lần này Mỹ áp dụng chiến thuật mở rộng từ điểm đến diện, bản chất của vấn đề chính là bao vây các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu Trung Quốc. Một số học giả cho rằng Mỹ phát động một cuộc chiến tranh công nghệ tấn công toàn diện đối với Trung Quốc, tạo thành đòn tấn công vào yếu huyệt của Trung Quốc và đưa ra dự báo, các doanh nghiệp công nghệ của Trung Quốc sẽ hứng chịu tác động tiêu cực nghiêm trọng.
Giảng viên cao cấp Khoa Báo chí trường Đại học Tẩm Hội Hong Kong (Hong Kong Baptist University), Lã Bỉnh Quyền (Bruce Lui) cho rằng Mỹ bắt đầu phát động một cuộc chiến tranh công nghệ toàn diện tấn công Trung Quốc.
Vấn đề mấu chốt là hành động này của Mỹ không chỉ liên quan đến phần cứng, phần mềm mà còn bao gồm cả xây dựng cơ sở hạ tầng mạng, điều này sẽ khiến tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc chịu tác động tiêu cực lớn. Theo Lã Bỉnh Quyền, cùng với tốc độ phát triển nhanh trong lĩnh vực khoa học công nghệ của Trung Quốc, mục tiêu phát triển kinh tế của Trung Quốc có thể sẽ đạt được. Thế nhưng, tăng trưởng khoa học công nghệ của Trung Quốc không chỉ nhìn vào thị trường trong nước, mà cần lan tỏa khắp thế giới, nếu các doanh nghiệp công nghệ Trung Quốc bị ngăn cản trong việc mở rộng ra bên ngoài, bản đồ khoa học công nghệ không thể mở rộng, thì tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc bị tác động là không tránh khỏi.
Giáo sư kinh tế chính trị Đại học Johns Hopkins, Khổng Cáo Phong (Ho-Fung Hung) ví von việc Mỹ mở rộng hành động bao vây lĩnh vực khoa học công nghệ của Trung Quốc chính là dựng lên “Bức tường Berlin số” nhằm vào Trung Quốc. Thế nhưng, Khổng Cáo Phong cho rằng Trung Quốc mới là bên dựng lên “Bức tường vây số hóa” trước, hạn chế doanh nghiệp Mỹ tiếp cận thị trường Trung Quốc, dẫn đến hành động trả đũa của Mỹ. Năm 2017, Trung Quốc công bố và thực thi Luật An ninh mạng, yêu cầu các doanh nghiệp hoạt động tại Trung Quốc lưu trữ thông tin cá nhân và dữ liệu doanh nghiệp hoạt động trong lãnh thổ Trung Quốc, đồng thời cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các cơ quan an ninh, cũng như thông qua sự thẩm tra của các cơ quan an ninh quốc gia, điều này gây tranh cãi kéo dài. Theo Khổng Cáo Phong, cùng với sự trỗi dậy của những doanh nghiệp công nghệ Trung Quốc, phần mềm ứng dụng TikTok của ByteDance không ngừng phát triển ra bên ngoài, khiến mọi người lo ngại liệu Luật An ninh mạng của Trung Quốc có vươn ra ngoài biên giới Trung Quốc hay không. Nhìn từ góc độ này, có thể thấy phương án “Mạng sạch” của Mỹ chính là hành động chống lại chủ nghĩa độc tài toàn trị kỹ thuật số của Trung Quốc.
Điểm lại cuộc tấn công của Mỹ vào lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc
– Ngày 23/7/2020, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo có bài diễn thuyết nêu rõ thái độ của Mỹ đối với Trung Quốc là “không tin tưởng, hơn thế còn phải thẩm tra làm rõ”. Hàm ý trong đó chính là Mỹ không tin tưởng các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực khoa học công nghệ cao của Trung Quốc. Tiếp đó, ngày 27/7/2020, Bộ Ngoại giao Mỹ thực hiện biện pháp hạn chế cấp visa vào Mỹ đối với một bộ phận nhân viên của nhiều công ty khoa học công nghệ Trung Quốc, trong đó bao gồm cả Huawei.
– Ngày 1/8/2020, cuộc chiến vây hãm TikTok của Mỹ chính thức mở màn, Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ cấm TikTok lưu hành tại Mỹ. Tiếp sau đó, ngày 3/8/2020, Donald Trump ra điều kiện nếu như đến ngày 15/9, TikTok chưa thể kết thúc đàm phán chuyển nhượng cho công ty Mỹ, sẽ ra lệnh cấm sử dụng TikTok trên toàn nước Mỹ, đồng thời kiến nghị Microsoft của Mỹ mua lại toàn bộ nghiệp vụ kinh doanh của TikTok.
– Ngày 6/8/2020, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cáo buộc TikTok và WeChat phiên bản quốc tế là mối đe dọa lớn và tuyên bố mở rộng chương trình “Mạng sạch” ra 5 phạm vi lớn là chương trình ứng dụng, nền tảng ứng dụng, doanh nghiệp viễn thông, dịch vụ diện toán đám mây và cáp quang. Theo đó, Mỹ cấm các chương trình ứng dụng và doanh nghiệp viễn thông Trung Quốc lưu trữ dữ liệu nhạy cảm của công dân và doanh nghiệp Mỹ.
– Ngày 7/8/2020, Tổng thống Mỹ ký sắc lệnh hành pháp cấm các doanh nghiệp Mỹ tiến hành các giao dịch với công ty mẹ của TikTok là ByteDance và công ty mẹ của WeChat là Tencent. Cùng ngày, Thượng viện Mỹ thông qua dự luật cấm viên chức Mỹ sử dụng thiết bị điện tử được trang bị để tải các chương trình ứng dụng như TikTok và Wechat. Trước đó, vào tháng 7/2020, Hạ viện Mỹ cũng đã thông qua dự luật tương tự. Như vậy, dự luật này chỉ chờ sự thống nhất giữa lưỡng viện Quốc hội Mỹ là có thể đệ trình Tổng thống Mỹ ký ban hành.
Trần Quyên
