Có thể nói, kinh tế là khía cạnh rõ ràng nhất trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung.
Trật tự toàn cầu đang chứng kiến sự hồi sinh của cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc trong thế kỷ 21, với Trung Quốc và Mỹ nổi lên như những nhân tố chính. Sự thay đổi này thể hiện sự chuyển dịch từ kỷ nguyên đơn cực hậu Chiến tranh Lạnh do Mỹ thống trị sang một hệ thống quốc tế phức tạp và gây nhiều tranh cãi hơn.
Trang moderndiplomacy.eu có bài bình luận, cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc – về mặt ý thức hệ, công nghệ, quân sự và kinh tế – có tác động sâu rộng đến an ninh, ngoại giao và kinh tế toàn cầu. Sự cạnh tranh này đang thử thách tính ổn định của trật tự quốc tế, đồng thời cũng làm dấy lên những lo ngại quan trọng về tương lai của hòa bình và sự quản trị thế giới.
Có thể nói, kinh tế là khía cạnh rõ ràng nhất trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung. Nền kinh tế Trung Quốc đã tăng trưởng với tốc độ chưa từng có kể từ cuối thế kỷ 20.
Các cuộc cải cách kinh tế đã biến Trung Quốc từ một quốc gia đang phát triển thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Đến năm 2020, Trung Quốc đã vượt Mỹ để trở thành quốc gia thương mại lớn nhất và dự kiến cũng sẽ vượt qua Mỹ về Tổng sản phẩm nội địa (GDP) danh nghĩa trong tương lai gần. Quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa nhanh chóng của Trung Quốc đã làm thay đổi các mô hình thương mại toàn cầu, dẫn đến sự xuất hiện của các quyền lực kinh tế mới.
Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc, một sáng kiến đầu tư và cơ sở hạ tầng khổng lồ trải dài trên nhiều châu lục, là trung tâm của cuộc đấu tranh kinh tế này. Mục tiêu của BRI được khởi xướng năm 2013 là cải thiện khả năng kết nối và hợp tác giữa Trung Quốc và các quốc gia ở châu Á, châu Phi, châu Âu và xa hơn nữa.
Thông qua nỗ lực này, Trung Quốc đã có thể đảm bảo các kênh thương mại, xây dựng cơ sở hạ tầng và mở rộng ảnh hưởng kinh tế của mình. Nhiều nhà quan sát coi BRI là một công cụ chiến thuật để tăng cường ảnh hưởng địa chính trị của Trung Quốc, đặc biệt là ở các quốc gia trước đây do phương Tây thống trị như Đông Nam Á và châu Phi. Do đó, Mỹ đã tỏ ra lo ngại về sự phụ thuộc vào nợ do các khoản vay của Trung Quốc gây ra và đã nỗ lực bù đắp cho BRI bằng cách thúc đẩy đầu tư cơ sở hạ tầng minh bạch thông qua các chương trình như Mạng lưới Điểm Xanh (Blue Dot Network).
Nhưng thương mại và cơ sở hạ tầng chỉ là hai khía cạnh trong sự cạnh tranh kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc. Một cuộc cạnh tranh mới giữa hai nước là trong lĩnh vực công nghệ. Trung Quốc đang tiến nhanh hơn dự kiến trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ 5G và điện toán lượng tử. Điều này khiến các quan chức ở Washington lo ngại rằng Trung Quốc sẽ giành được lợi thế rất lớn trong cả lĩnh vực dân sự và quân sự từ sự thống trị về công nghệ của mình. Để đáp trả, Mỹ đã áp đặt các hạn chế đối với các công ty công nghệ Trung Quốc, bao gồm cả Huawei, ngăn cản họ sử dụng công nghệ và thị trường của Mỹ do lo ngại về an ninh quốc gia.
Khi cả hai quốc gia tìm cách giảm bớt sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của nhau, những hạn chế này đã thúc đẩy sự tách rời hơn nữa giữa các lĩnh vực công nghệ ở Mỹ và Trung Quốc. Khi quyền kiểm soát các công nghệ mới nổi định hình động lực quyền lực trong tương lai, cuộc cạnh tranh công nghệ này là một mô hình thu nhỏ của một cuộc chiến lớn hơn để giành quyền lãnh đạo trong thời đại kỹ thuật số.
Sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc không chỉ đáng chú ý vì sự cạnh tranh quân sự và kinh tế mà còn vì mặt ý thức hệ. Các tổ chức quốc tế đã chứng kiến cuộc đấu tranh về ý thức hệ giữa Mỹ và Trung Quốc. Trung Quốc đã tăng cường các nỗ lực để tác động đến nền quản trị toàn cầu thông qua việc khẳng định quyền lực lớn hơn đối với các tổ chức quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới, Tổ chức Thương mại Thế giới và Liên hợp quốc, mặc dù Mỹ là kiến trúc sư chính của hệ thống tự do sau Thế chiến II. Washington lo ngại rằng Bắc Kinh đang cố gắng thay đổi nền quản trị toàn cầu theo cách ủng hộ các chính phủ độc tài và đe dọa hệ thống dân chủ tự do, như được thấy qua ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh trong các tổ chức này.
Sự gia tăng cạnh tranh ngày càng lớn giữa Mỹ và Trung Quốc đã đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với sự ổn định toàn cầu. Do sự phụ thuộc lẫn nhau về đầu tư và thương mại, sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế của hai cường quốc khiến sự cạnh tranh giữa họ trở nên khó khăn hơn. Việc tách biệt nền kinh tế của họ, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, có nguy cơ làm suy yếu chuỗi cung ứng toàn cầu và tăng trưởng kinh tế. Hơn nữa, khả năng xảy ra xung đột không chủ ý tăng lên do sự gia tăng quân sự ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, đặc biệt là ở các điểm nóng như Đài Loan và Biển Đông.
Trong khi đó, sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc về ý thức hệ gây ra mối đe dọa phân cực hơn nữa trong cộng đồng quốc tế, buộc nhiều quốc gia, đặc biệt là các quốc gia ở Nam Bán cầu, phải điều hướng sự cạnh tranh này bằng cách duy trì sự cân bằng trong quan hệ với cả hai cường quốc. Điều này đã dẫn đến xu hướng không liên kết ngày càng tăng, theo đó các quốc gia cố gắng giữ thái độ trung lập trước sự cạnh tranh Mỹ – Trung Quốc. Tuy nhiên, khi sự cạnh tranh trở nên gay gắt hơn, các quốc gia khó có thể tiếp tục giữ được thái độ trung lập.
Vẫn còn cơ hội hợp tác giữa Mỹ và Trung Quốc bất chấp những trở ngại này. Ví dụ, cả hai nước đều có mục tiêu chung là khuyến khích phát triển bền vững và giảm phát thải toàn cầu trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Mỹ và Trung Quốc đã đưa ra tuyên bố chung về hành động vì khí hậu vào năm 2021, chỉ ra rằng hợp tác về các vấn đề toàn cầu vẫn có thể thực hiện được ngay cả khi phải đối mặt với sự cạnh tranh.
Tương tự như vậy, cả hai quốc gia đều có lợi ích trong việc duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính thế giới và hạn chế sự lan truyền vũ khí hạt nhân – những lĩnh vực mà sự hợp tác vẫn khả thi.
Tóm lại, một trong những đặc điểm chính của quan hệ quốc tế trong thế kỷ 21 là sự trỗi dậy trở lại của sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc. Sự cạnh tranh của họ có tác động sâu sắc đến trật tự quốc tế và định hình quản trị, an ninh và kinh tế toàn cầu. Mặc dù có nhiều trở ngại khi cạnh tranh diễn ra, vẫn có những cơ hội để hai bên hợp tác giải quyết các vấn đề chung toàn cầu. Cách cả hai nước đàm phán về động lực phức tạp và thay đổi này – cân bằng giữa hợp tác và cạnh tranh để duy trì hòa bình và ổn định thế giới – sẽ quyết định mối quan hệ Mỹ và Trung Quốc phát triển như thế nào trong tương lai.
Thanh Hải
