Quy hoạch Điện VIII hiện đang được Bộ Công Thương dự thảo và lấy ý kiến rộng rãi. So với Quy hoạch Điện VII điều chỉnh, dự thảo Quy hoạch Điện VIII đã loại bỏ hàng nghìn MW nguồn nhiệt điện than và tăng tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo.
Dự thảo Quy hoạch Điện VIII cho thấy, xu hướng giảm dần tốc độ phát triển điện than và tăng dần tốc độ phát triển năng lượng tái tạo theo các giai đoạn. Tuy nhiên, trong vòng 10 năm tới (2021-2030) nhiệt điện than vẫn được ưu tiên tăng mạnh, bổ sung khoảng 17 GW công suất điện mới vào hệ thống điện Quốc gia.
Trong khi đơn vị lập quy hoạch khẳng định, quy mô các nhà máy nhiệt điện than đưa vào giai đoạn 2021-2035 đều là những dự án chắc chắn xây dựng, đây là những dự án đã thực hiện công tác xúc tiến đầu tư tốt, mà không thể loại bỏ. Sau năm 2035, hệ thống vẫn cần tiếp tục phát triển một phần nhỏ nhiệt điện. Quy hoạch Điện VIII, tập trung cân đối phát triển các nguồn điện để đảm bảo đủ điện cho phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, nhưng cũng đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững. Đồng thời, đáp ứng các cam kết của Việt Nam đối với quốc tế về giảm ô nhiễm môi trường trong quá trình sản xuất điện; có chi phí sản xuất điện thấp, hài hòa lợi ích của nhà nước, nhà đầu tư và người sử dụng điện và cùng với đó là có chính sách thu hút nguồn lực xã hội trong đầu tư, phát triển ngành điện.
Tuy nhiên, hiện các chuyên gia cho rằng, ngoài vấn đề về môi trường, biến đổi khí hậu, việc thu hút vốn cho các nhà máy nhiệt điện cũng sẽ gặp khó.
Tuy nhiên, việc tiếp tục phát triển nhiệt điện than sẽ đặt Việt Nam ở chiều ngược lại với xu thế chuyển dịch xanh của thế giới và nỗ lực thực hiện mục tiêu khí hậu của thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Ngoài ra, việc gia tăng phụ thuộc vào nguồn nhiên liệu nhập khẩu than, khí cho phát điện sẽ đặt ra nhiều rủi ro với an ninh năng lượng quốc gia. Nhiệt điện than đã và đang gây ô nhiễm môi trường trầm trọng, làm hại sức khỏe nhiều người. Giá nhiệt điện than rẻ vì không tính đúng phí ô nhiễm môi trường. Trả giá nhiệt điện than rẻ rồi phải trả phí bệnh tật cao.
Trong khi đó, hiện tại, tiềm năng của năng lượng tái tạo lại chưa được tận dụng đúng mức (tổng công suất huy động của năng lượng tái tạo chỉ chiếm 4% vào năm 2030) và nguồn vốn cho loại hình năng lượng này lại khá đa dạng, từ nhiều thị trường trong và ngoài nước.
Một vấn đề quan ngại khi thực hiện các dự án điện than là huy động vốn. Thời điểm này, làn sóng thoái vốn khỏi điện than của thế giới đang diễn ra ngày một mạnh mẽ. Theo thống kê, hiện nay có 37 tổ chức ngân hàng, bảo hiểm, quỹ quản lý tài sản; 1.237 tổ chức phi Chính phủ, gồm quỹ từ thiện, hưu trí, tín ngưỡng, tương đương 14,14 nghìn tỷ USD; 58.000 cá nhân, tương đương 5,2 tỷ USD thoái vốn khỏi nhiệt điện than. Thậm chí, làn sóng này lan sang cả những người gửi tiền tại các ngân hàng thương mại, họ từ chối gửi khoản tiền của mình vào các ngân hàng thương mại cho vay đối với nhiệt điện than.
Liên minh năng lượng bền vững Việt Nam (VSEA), Liên minh Phòng chống các Bệnh không lây nhiễm Việt Nam và Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam cho biết, theo dự thảo Quy hoạch Điện VIII, mỗi năm, Việt Nam cần khoảng 13 tỷ USD cho phát triển năng lượng. Tính toán của các chuyên gia cho thấy, khả năng thu xếp của tập đoàn trong nước khoảng 3 tỷ USD/năm, còn lại phải huy động từ đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp và người dân trong nước.
Trong bối cảnh các chủ đầu tư, tổ chức tài chính và phi tài chính nước ngoài đang thoái vốn khỏi điện than, doanh nghiệp tư nhân trong nước không đủ tiềm lực đầu tư cho các dự án lớn và sẽ rất khó để huy động vốn cho phát triển điện than. Bên cạnh đó là rủi ro cao khi phụ thuộc vào một nguồn cấp vốn duy nhất là Trung Quốc.
Do đó, nhiều kiến nghị bổ sung Quy hoạch Điện VIII cho rằng, không phát triển thêm các dự án điện than mới, đặc biệt là trong giai đoạn 10 năm tới. Thay vào đó, Việt Nam cần có các giải pháp đồng bộ để đẩy mạnh hơn nữa phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời phân tán và điện gió.
Chu Văn
