Báo cáo Thương mại và Phát triển năm 2024 của UNCTAD
Báo cáo Thương mại và Phát triển năm 2024 của Cơ quan Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu trì trệ ở mức 2,7% vào năm 2024 và 2025, đánh dấu mức giảm liên tục so với mức trung bình hằng năm 3% trong giai đoạn 2011-2019. Báo cáo nhấn mạnh sự xuất hiện của “mức bình thường thấp mới” trong tăng trưởng kinh tế toàn cầu, là sự tương phản hoàn toàn với mức tăng trưởng trung bình 4,4% trong những năm trước cuộc khủng hoảng tài chính 2008.
Báo cáo cảnh báo rằng nền kinh tế toàn cầu đang căng thẳng do nhiều cuộc khủng hoảng và biến đổi khí hậu, dẫn đến tình trạng tăng trưởng thấp và đầu tư yếu, không thể đáp ứng nhu cầu phát triển. Trong khi đó, những thay đổi nhanh chóng về công nghệ và căng thẳng địa chính trị, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng đang định hình lại các mô hình thương mại và sản xuất, có khả năng làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng giữa các nước phát triển và đang phát triển. Do đó, Báo cáo kêu gọi xem xét lại các chiến lược phát triển trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy thoái và bất bình đẳng xã hội gia tăng.
Các quốc gia đang phát triển mắc kẹt trong tình trạng tăng trưởng thấp
Đối với các nền kinh tế đang phát triển, sự suy thoái này có tác động nghiêm trọng hơn. Theo Báo cáo, tăng trưởng trung bình hằng năm của các nước đang phát triển đã đạt mức ấn tượng là 6,6% trong giai đoạn 2003-2013, song giảm xuống chỉ còn 4,1% trong giai đoạn 2014-2024. Không tính Trung Quốc, bức tranh thậm chí còn ảm đạm hơn: tăng trưởng ở Nam Bán cầu chỉ đạt trung bình 2,8% trong thập kỷ qua. Các chuyên gia của UNCTAD cho rằng, tăng trưởng ở mức này không tạo đủ nguồn lực để các nước đang phát triển thực hiện các yêu cầu đặt ra, cũng như giải quyết những thách thức chồng chéo đang phải đối mặt.
Đồng thời, gánh nặng nợ của các nước đang phát triển đã tăng 70% trong giai đoạn 2010-2023. Nhiều nước bị đẩy vào tình cảnh nan giải khi phải lựa chọn giữa trả nợ hoặc đầu tư vào phát triển, chuyển đổi nền kinh tế. Điều đó khiến nhiều nước có nguy cơ phải áp dụng các biện pháp “thắt lưng buộc bụng” khi đối mặt với nợ tăng, giá năng lượng cao và nhu cầu ngày càng tăng về dịch vụ y tế và xã hội, kéo theo những hệ lụy với nền kinh tế, gây ra bất ổn xã hội.
Những tác động từ đại dịch Covid-19, trong đó có sự gián đoạn chuỗi cung ứng, kéo theo lạm phát cũng khiến các nền kinh tế đang phát triển lao đao. Theo UNCTAD, việc thắt chặt chính sách tiền tệ nhằm kiềm chế lạm phát chỉ mang lại hiệu quả phần nào, song lại cản trở nỗ lực thúc đẩy phục hồi và tăng trưởng. Ngoài ra, UNCTAD cho rằng, các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại hàng hóa sẽ dễ tổn thương hơn trước các cú sốc từ bên ngoài. Trong khi đó, việc dựa vào thương mại dịch vụ làm động lực phát triển cũng tiềm ẩn rủi ro, nhất là với các nước đang phát triển vốn chỉ chiếm chưa đến 30% doanh thu xuất khẩu dịch vụ toàn cầu.
Cơ hội hiện nay cho các quốc gia đang phát triển
Đưa ra những nhận định nêu trên, song UNCTAD cũng chỉ ra những cơ hội để các nước đang phát triển thúc đẩy khả năng phục hồi và tăng trưởng toàn diện. Theo UNCTAD, với việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do và thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực, như Khu vực thương mại tự do châu Phi (AfCFTA), Cộng đồng Kinh tế ASEAN…, các nước đang phát triển có thể tránh được những rủi ro và phát triển nền kinh tế đa dạng hơn. Thực tế cho thấy, thương mại giữa các nước đang phát triển tăng mạnh từ 2.300 tỷ USD năm 2007 lên 5.600 tỷ USD năm 2023.
Bên cạnh đó, nhu cầu đối với các khoáng sản và nguyên liệu thô, chủ yếu ở châu Phi và khu vực Mỹ Latin, đóng vai trò thiết yếu trong nỗ lực chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, xe điện và nền kinh tế kỹ thuật số sẽ ngày càng cao. Điều này sẽ mở ra những hướng đi mới để thúc đẩy tăng trưởng. Tuy nhiên, nếu không có sự thay đổi chính sách chiến lược, các cơ hội vừa nêu có thể sẽ biến mất.
Khuyến nghị của UNCTAD
Vào thời điểm tăng trưởng thấp, nợ cao, đầu tư và thương mại yếu, cùng với biến động kinh tế, UNCTAD kêu gọi một cách tiếp cận mới đối với tư duy phát triển. Báo cáo của UNCTAD cũng đưa ra nhiều khuyến nghị cho cả các nước phát triển và đang phát triển nhằm góp phần giải quyết tình trạng thất nghiệp, bất bình đẳng thu nhập, quản lý các công nghệ mới, thực hiện các cam kết về khí hậu, xóa và tái cơ cấu nợ.
Các khuyến nghị cho các nước đang phát triển bao gồm: áp dụng cách tiếp cận cân bằng đối với lạm phát; cải cách nợ toàn diện; đa dạng hóa nền kinh tế; thúc đẩy thương mại và hội nhập khu vực; ưu tiên các công nghệ bổ sung cho lao động.
UNCTAD cảnh báo, nếu không có hành động mạnh mẽ, khoảng cách giữa các quốc gia giàu và nghèo sẽ tiếp tục gia tăng, làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng toàn cầu, gia tăng bất ổn xã hội và khiến cuộc chiến chống biến đổi khí hậu trở nên khó khăn hơn. Các quốc gia đang phát triển cần sự hỗ trợ toàn cầu để vượt qua những thách thức này, nhưng cũng phải đi đầu trong đa dạng hóa nền kinh tế, áp dụng các công nghệ mới và xây dựng khả năng phục hồi trước những rủi ro kinh tế, xã hội và môi trường ngày càng gia tăng.
Tổng Thư ký UNCTAD Rebeca Grynspan nhận định, nền kinh tế toàn cầu có thể “hạ cánh mềm”, song đang “hạ cánh nhầm đường băng”, “hạ cánh trong một khuôn khổ tăng trưởng chậm, nợ cao, đầu tư yếu và rủi ro thương mại bị phân mảnh”. Trước tình cảnh này, bà Rebeca Grynspan cho rằng cần xem xét lại các chiến lược phát triển toàn cầu, cải cách hệ thống tài chính quốc tế và thúc đẩy các cam kết đối với chủ nghĩa đa phương. Những nỗ lực này sẽ đem lại sự hỗ trợ thiết thực cho các nước đang phát triển. Bà Rebeca Grynspan cũng nhấn mạnh, các quốc gia cần cân nhắc lại các chính sách phát triển, đồng thời chung tay hợp tác vì mục tiêu chung. Đây được xem là “chìa khóa” để bảo đảm một tương lai phát triển bền vững và toàn diện./.
