Sự suy giảm ảnh hưởng của Mỹ tại châu Phi đã ngày càng tạo điều kiện cho Nga và Trung Quốc tăng cường sự hiện diện về cả quân sự và kinh tế tại khu vực này.
Trong một thời gian dài, Mỹ đã dựa vào sự hiện diện quân sự mạnh mẽ để đảm bảo ảnh hưởng của mình, đặc biệt là tại châu Phi dưới hình thức chống khủng bố. Tuy nhiên, Mỹ đã bỏ qua việc đầu tư thực chất vào sự ổn định và phát triển của các nước châu Phi và thất bại trong việc sử dụng ngoại giao trên lục địa này.
Cụ thể, Châu Phi dường như không nằm trong những vấn đề được Mỹ quan tâm hàng đầu do Mỹ đang phải phân tán sự chú ý và nguồn lực cho các thách thức như xung đột Nga-Ukraine, xung đột Hamas-Israel và căng thẳng với Trung Quốc tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Chỉ có một chuyến thăm cấp nhà nước của một nhà lãnh đạo châu Phi đến Washington kể từ năm 2008. Bên cạnh đó, mặc dù ông Biden chủ trì Hội nghị thượng đỉnh châu Phi ở Washington vào năm 2022 nhưng ông đã hủy bỏ chuyến thăm châu Phi được đề xuất vào năm 2023.
Về quân sự, Niger hiện đã chấm dứt hợp tác quân sự với Mỹ sau khi chính quyền quân sự tiếp quản vào tháng 7/2023, bao gồm cả việc sử dụng phương tiện máy bay không người lái. Quân đội Mỹ sẽ rời đi vào tháng 9/2024. Điều đó cho thấy phản ứng dữ dội chống lại sự hiện diện của quân sự phương Tây ở Sahel. Cùng lúc đó, tại Sudan, mặc dù các thượng nghị sĩ Mỹ đã kêu gọi trừng phạt các phe phái tham chiến nhưng Washington vẫn gặp khó khăn trong việc kiềm chế Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF) có liên kết với Nga.
Về kinh tế, các khoản vay kèm yêu cầu cải cách như tư nhân hóa và chủ nghĩa tự do tài chính của các tổ chức tài chính có trụ sở tại Mỹ như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) đã không thu hút được sự chú ý của nhiều quốc gia châu Phi. Đồng thời, các tổ chức tài chính này đã bị chỉ trích là xâm phạm chủ quyền quốc gia và phục vụ lợi ích của Mỹ.
Những bước đi sai lầm chiến lược trên của Mỹ đã cho phép Nga và Trung Quốc củng cố chỗ đứng ở châu Phi.
Về phía Nga, vào tháng 4, các cố vấn quân sự Nga đã tới Niger để huấn luyện quân đội cách sử dụng các hệ thống phòng không tiên tiến. Trong khi đó vào tháng 5, lực lượng của Nga đã chuyển đến một căn cứ gần căn cứ của Mỹ, đưa quân đến gần quân đội Mỹ khi quân đội Mỹ sắp rời đi. Bên cạnh đó, Nga đã mở rộng dấu ấn quân sự ở châu Phi thông qua Quân đoàn châu Phi, được đổi tên từ Tập đoàn Wagner. Nhóm này đã xây dựng mối quan hệ chặt chẽ không chỉ với chính quyền quân sự của Niger và RSF của Sudan, mà lính đánh thuê của nhóm cũng đã hoạt động ở Cộng hòa Trung Phi và Libya.
Về phía Trung Quốc, là cường quốc sản xuất hàng hóa giá rẻ, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của hầu hết các quốc gia châu Phi, dần thay thế Mỹ trong hai thập kỷ qua. Ngược lại với cách tiếp cận rời rạc của Mỹ, Trung Quốc đã theo đuổi một chiến lược lâu dài và toàn diện, bao gồm các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng dân sự và chính phủ, trong đó các quốc gia như Ethiopia, Zambia và Angola là những nước hưởng lợi chính. Hơn nữa, cách tiếp cận không ràng buộc của Trung Quốc cũng hấp dẫn hơn các khoản vay từ IMF và WB đối với nhiều quốc gia châu Phi.
Nhờ ảnh hưởng đáng kể về kinh tế, Trung Quốc đã có thêm nhiều nước ủng hộ trên lục địa, giúp tăng cường vai trò của nước này trong Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (UNSC). Trung Quốc đã trở nên nổi tiếng hơn Mỹ đối với người châu Phi vào năm 2023 trong khi sự chấp thuận đối với Mỹ đã giảm dần kể từ năm 2008.
Ngoài ra, mặc dù sở hữu ít tài sản quân sự hơn Mỹ, căn cứ hải quân của Trung Quốc ở Djibouti và các khoản đầu tư của nước này vào hơn 100 cảng ở châu Phi đã làm gia tăng mối lo ngại của Washington về các căn cứ hải quân mới tiềm năng của Trung Quốc, đặc biệt là dọc theo Bờ biển Đại Tây Dương của Tây Phi.
Trong một khía cạnh khác, những làn sóng địa chính trị đang thay đổi này chắc chắn sẽ thúc đẩy Nga và Trung Quốc, không chỉ về mặt chính trị mà còn giúp tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên có giá trị. Một số cường quốc tầm trung ở Tây Á cũng đang tìm cách hưởng lợi. Iran đã lôi kéo chính quyền quân sự Niger để làm giàu uranium và cung cấp máy bay không người lái cho lực lượng vũ trang Sudan. Tương tự, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), đang nổi lên như một cường quốc có ảnh hưởng ở Đông Phi, đã liên kết với Nga ở Sudan.
Trước tình hình trên, Mỹ đã tăng khoản đầu tư của mình lên 14,2 tỷ USD vào cuối năm 2023. Tuy nhiên, nỗ lực này có thể đã quá muộn và Washington thực sự phải chấp nhận sức ảnh hưởng hạn chế của mình đối với châu Phi. Đây là dấu hiệu cho thấy Mỹ không còn là cường quốc thống trị nữa và sẽ phải chấp nhận một trật tự thế giới đa cực./.
