Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, bối cảnh thay đổi của thế giới và khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đem lại nhiều cơ hội phát triển cho nền kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Trong phiên chất vấn tại Quốc hội ngày 13/11/2024 cũng như tại nhiều diễn đàn khác, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh, Việt Nam cần làm mới ba động lực tăng trưởng truyền thống như đầu tư, tiêu dùng, xuất khẩu và thúc đẩy mạnh các động lực tăng trưởng mới như kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế chia sẻ, kinh tế tri thức, kinh tế ban đêm…
Không ngủ quên trên chiến thắng
Năm 2024, nền kinh tế Việt Nam đón nhận nhiều kỳ tích. Sự quyết liệt, sáng suốt trong chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Chính phủ cùng nỗ lực của cộng đồng DN đã đưa Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bứt tốc trong những tháng cuối năm, cán đích tăng trưởng trên 7%, đứng đầu khu vực ASEAN, vượt mục tiêu 6,5% – 7% do Quốc hội đặt ra.
Không những thế, năm qua cũng đánh dấu mốc quan trọng khi chúng ta có thể đạt và vượt toàn bộ 15/15 chỉ tiêu kinh tế-xã hội. Mức tăng trưởng GDP trên 7% đảm bảo chỉ tiêu GDP bình quân đầu người ở mức 4.700 USD-4.730 USD. Theo ước tính, chỉ tiêu tốc độ tăng năng suất lao động năm 2024 ước đạt 5,56%, vượt mục tiêu 4,8%-5,3% do Quốc hội giao.
Để đạt được những mục tiêu đó, ngay từ đầu năm 2024, Chính phủ ban hành Nghị quyết 01/NQ-CP về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội và dự toán ngân sách nhà nước. Sự vào cuộc quyết liệt của toàn hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp (DN) và người dân đã mang lại những trái ngọt cho Việt Nam trong bối cảnh kinh tế khu vực và thế giới còn nhiều khó khăn, thách thức.
Tuy nhiên, số liệu thống kê cho thấy chúng ta cũng đang đứng trước nhiều thách thức gây mất ổn định nền kinh tế vĩ mô: thị trường bất động sản, thị trường tài chính còn gặp nhiều khó khăn; nợ xấu ngân hàng và áp lực đáo hạn trái phiếu có xu hướng tăng. Triển vọng kinh tế năm 2025 tuy tươi sáng hơn nhưng vẫn sẽ tiếp tục gặp không ít trở ngại.
Trong khi đó, các rủi ro bên ngoài chưa có dấu hiệu được giải quyết mà có nguy cơ còn lớn hơn so với năm 2024. Thách thức càng nghiêm trọng hơn khi triển vọng tăng trưởng kinh tế thế giới bị đe dọa bởi lạm phát, hệ thống tài chính toàn cầu suy yếu trong khi xung đột quân sự Nga – Ukraine và Trung Đông tiếp tục leo thang, chuỗi cung ứng nguyên liệu bị đứt gãy… Hơn nữa, nền kinh tế thị trường với cạnh tranh không lành mạnh, thiếu hiệu quả của các DN và dự án nhà nước đã gây ra sự lãng phí, không phát huy hết tính ưu việt của nền kinh tế thị trường…
Đặc biệt, hiện nay DN và người lao động đang đứng trước nhiều khó khăn liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất kinh doanh và ảnh hưởng đến việc làm, thu nhập của người lao động. Theo báo cáo khảo sát nhanh mới đây của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) thực hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số địa phương phía Nam, về triển vọng sản xuất kinh doanh của DN: gần 70% giảm đơn hàng và trên 20% chưa biết được tình hình sản xuất trong thời gian tới, dẫn đến DN tiếp tục cắt giảm lao động và sức mua của người tiêu dùng giảm.
Ngoài ra, các thách thức nội tại của nền kinh tế mở và tác động của cuộc khủng hoảng thế giới hiện nay đến Việt Nam ngày càng lớn, khi giá nguồn vốn sản phẩm (manufactured capital) của nền kinh tế nói chung cũng như giá đầu vào của nhiều DN tăng (giá xăng tăng mạnh và giá bán lẻ điện có xu hướng ngày càng tăng). Trong khi đó, các dự báo cho thấy biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường không những sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm cho chi phí sinh hoạt, đi lại… của người dân cũng tăng theo trong bối cảnh chúng ta cũng đang đứng trước thách thức cải cách chính sách tiền lương cho người lao động. Hơn nữa, Việt Nam là nước nhập siêu nên khi lạm phát các nước tăng cao sẽ ảnh hưởng lớn đến các DN nhập khẩu.
Chung tay hiện thực hóa mục tiêu
Ngày 12/11/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết về Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2025. Theo đó, tăng trưởng GDP khoảng 6,5-7%, phấn đấu khoảng 7-7,5%; tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng bình quân khoảng 4,5%. Tôi cho rằng, mục tiêu này là khả thi nếu so sánh kết quả đạt được 2024 và triển vọng, tình hình chung thế giới và trong nước năm 2025.
Để hiện thực hóa mục tiêu, chúng ta cần phải có gói đồng bộ giải pháp vĩ mô ngắn hạn và dài hạn để đảm bảo có hiệu ứng lan tỏa tích cực vĩ mô, nhằm hoàn thiện nền kinh tế thị trường hơn là chỉ có chính sách đơn lẻ có lợi cho một ngành hoặc cá nhân DN. Tôi đề xuất 5 giải pháp về các lĩnh vực sau:
Chính sách tiền tệ
Cần theo dõi chặt chẽ diễn biến của giá cả để xem xét giảm lãi suất và điều kiện tín dụng để DN, người dân, nhất là DN trong khu vực nông nghiệp đang là nền tảng bền vững cho nền kinh tế hiện nay – tiếp cận được tín dụng. Đối với xử lý nợ, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục thực hiện các biện pháp nhằm hỗ trợ các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ và giữ nguyên nhóm nợ nhằm hỗ trợ khách hàng gặp khó khăn.
Trong điều hành chính sách giá – lương – tiền cần đảm bảo thị trường tiêu dùng vận hành lành mạnh để những người lao động có thể tiếp cận các hàng hóa thiết yếu đáp ứng cuộc sống gia đình. Đặc biệt, phải đảm bảo cho các gia đình có thu nhập trung bình, nhất là các cặp vợ chồng trẻ có thu nhập ổn định có thể tiếp cận được nơi ở nhằm đảm bảo một xã hội phát triển bền vững và một đất nước “đất lành chim đậu”.
Thị trường tiền tệ (đặc biệt trong bối cảnh đồng VND nội tệ còn yếu) luôn gắn chặt với thị trường bất động sản, ngoại tệ mạnh, kim loại quý, chính vì vậy, cần kết hợp chính sách tiền tệ với chính sách tài khóa thuế cũng như tỷ giá hiệu quả chống các hiện tượng đầu cơ, lãng phí các nguồn lực đảm bảo lưu thông tiền tệ và các lĩnh vực tạo ra cơ sở vật chất và công ăn việc làm cho xã hội.
Chính sách tài khoá
Trong bối cảnh nền kinh tế vẫn đang đứng trước nhiều thách thức và DN, người dân vẫn chưa hết khó khăn, nên chăng cần tiếp tục kéo dài việc thực hiện các biện pháp giãn, giảm thuế và chấp nhận ở mức độ nhất định bội chi ngân sách để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế trở nên bền vững hơn. Xây dựng chính sách tài khóa công bằng và mình bạch nhằm tăng cường tính hiệu quả của nền kinh tế thị trường. Chính sách thuế quan cần được vận hành chủ động linh hoạt để bảo vệ thị trường sản xuất và tiêu dùng nội địa trong quá trình thực hiện hiệu quả chính sách hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng của đất nước
Đầu tư công
Cần thúc đẩy quy hoạch và phát triển hạ tầng giao thông đồng bộ. Biện pháp này vừa giúp nâng cao năng lực sản xuất trong dài hạn, vừa thúc đẩy đầu tư công, kích thích tổng cầu, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn và trung hạn cũng như tạo công ăn việc làm, giảm bớt phụ thuộc vào chính sách xuất khẩu lao động.
Nên chăng, cũng cần nghiên cứu sửa đổi Luật đầu tư công để xóa bỏ tư duy xin – cho, tăng cường tính chủ động, có trách nhiệm cho cơ sở và hợp tác hiệu quả PPP… nhằm thúc đẩy quá trình giải ngân, triển khai trong đầu tư công một cách công bằng và minh bạch. Ngoài ra, cần đẩy mạnh quan hệ với cộng đồng đầu tư trong và ngoài nước để thúc đẩy nguồn lực thị trường vốn cho đầu tư công.
Chính sách khoa học và công nghệ
Cần nâng cao tỷ lệ đầu tư/chi tiêu vào khoa học và công nghệ, nghiên cứu và phát triển (R&D) trong tổng chi ngân sách nhà nước để tổng chi cho hoạt động này trong GDP có sự gia tăng. Tỷ lệ này của Việt Nam còn ở mức thấp, theo thống kê chỉ khoảng 0,42% GDP.
Do đó, cần có cơ chế khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào hoạt động khoa học và công nghệ, nghiên cứu và phát triển, qua các quỹ của nhà nước, qua việc hoàn thiện cơ chế để các quỹ đầu tư mạo hiểm phát triển bền vững, qua việc tạo các khoản tín dụng hỗ trợ cho đổi mới – sáng tạo trong phát triển khoa học công nghệ cũng như quản trị các nguồn lực phát triển.
Công tác dự báo
Cần làm tốt công tác dự báo cung cầu thị trường trên cơ sở tổng kết kết quả thực thi các giải pháp ổn định kinh tế vĩ mô và nghiên cứu thị trường quốc tế, tìm ra các mô hình phát triển kinh tế phù hợp để Việt Nam có thể ứng phó tốt nhất với những biến động của thế giới và trong nước.
Mục tiêu tăng trưởng năm 2025 phản ánh sự tự tin của Chính phủ và niềm tin vào tiềm năng của đất nước. Nếu các xu hướng tích cực từ năm 2024 tiếp tục và nếu Chính phủ gửi đi các tín hiệu rõ ràng, thì mục tiêu tăng trưởng kinh tế 7% vẫn nằm trong tầm tay.
TS. Đoàn Duy Khương
