- Đặt vấn đề
Sự bùng nổ của công nghệ thông tin, cùng với diện tích đất bị thu hẹp do đô thị hóa, do biến đổi khí hậu, sức cạnh tranh chất lượng hàng nông – lâm – thủy sản ngày càng quyết liệt, vấn đề thực phẩm “bẩn” đang trở thành vấn đề nhức nhối trong xã hội. Đó quả là những thách thức, sức ép rất lớn với nông nghiệp Việt Nam. Nếu cứ sản xuất manh mún, không đổi mới cơ cấu cây trồng, vật nuôi… và không phát triển nông nghiệp công nghệ cao thì nông nghiệp nước ta không tăng trưởng mà còn thụt lùi xa hơn nữa với khu vực và thế giới.
- Thực trạng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và vấn đề thu hút FDI vào lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao
2.1. Thực trạng phát triển nông nghiệp công nghệ cao của Việt Nam hiện nay
– Sự phát triển khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao:
Cùng với sự phát triển của kinh tế và khoa học, khả năng tài chính tốt hơn, nhận thức về nông nghiệp công nghệ cao tăng lên; đặc biệt là trong bối cảnh cảnh báo trầm trọng trong vấn đề an toàn thực phẩm tăng lên, việc đầu tư cho nông nghiệp công nghệ cao thực sự trở thành vấn đề được quan tâm.
Hiện nay, cả nước có 29 Khu Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao được quy hoạch ở 12 tỉnh, thành phố, trong đó có 7 khu đã đi vào hoạt động. Tiêu biểu như Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Thái Nguyên, huyện Phổ Yên, Phú Bình Thái Nguyên với diện tích là 300 ha; Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Lâm Đồng; Huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng với diện tích là 221 ha; Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Phú Yên, huyện Phú Hòa, tỉnh Phú Yên với diện tích là 460 ha; Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao Lào Cai (huyện Sapa, tỉnh Lào Cai) với diện tích là 200 ha. Lĩnh vực chủ yếu là trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản; bảo quản và chế biến sản phẩm nông nghiệp. Số lượng doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao hiện nay là 35 doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Hoạt động sản xuất nông nghiệp đã ứng dụng các công nghệ hiện đại thay cho cách làm truyền thống. Như việc áp dụng công nghệ điện toán đám mây trong việc chăm sóc và quản lý cây trồng; sử dụng công nghệ hiện đại để vận hành, quản lý các trang trại chăn nuôi; quản lý dữ liệu điện toán đám mây trong việc sản xuất và chế biến tôm. Điển hình là: Trang trại bò sữa TH. Hiện nay Trang trại bò sữa TH ở Nghệ An đã có khoảng hơn 45.000 con và sử dụng công nghệ hiện đại để vận hành, quản trị trang trại; Tập đoàn Minh Phú đã sử dụng dữ liệu “đám mây” để sản xuất và chế biến tôm; Mô hình trồng hoa nhà kính ở Lâm Đồng…
Theo báo cáo tổng kết công tác năm 2017 của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH-CN) cho biết: KH-CN đã đóng góp trên 30% giá trị gia tăng trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp và 38% giá trị gia tăng trong sản xuất giống cây trồng, vật nuôi. Trên 90% diện tích lúa, 80% diện tích bắp, 60% diện tích mía, 100% diện tích điều trồng mới, sử dụng giống của Việt Nam. Năng suất một số vật nuôi, cây trồng đạt cao so với các nước trong khu vực và trên thế giới: Lúa đứng đầu ASEAN; cá tra, hồ tiêu đứng đầu thế giới; cà phê, cao su đứng thứ 2 thế giới… Tỷ lệ cơ giới hóa sản xuất nông nghiệp cũng được đẩy mạnh. Số lượng máy móc, thiết bị sản xuất nông nghiệp tăng 1,5% – 2% so với năm 2016.
– Vốn đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao:
Nguồn vốn đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao có được từ: Các cá nhân, doanh nghiệp trong nước và vốn đầu tư nước ngoài (chủ yếu FDI) và một phần ưu đãi hỗ trợ từ Chính phủ. Cụ thể:
+ Vốn từ các cá nhân và doanh nghiệp tư nhân trong nước:
Các doanh nghiệp lớn đã và tuyên bố sẽ đầu tư vào nông nghiệp như Vingroup, TH True Milk, Hòa Phát, Trường Hải Auto, FPT, Công ty Elcom, Vinaseed, Thaco, Mía đường Lam Sơn,… và mới nhất là Công ty CP Thế giới di động đầu tư vào hệ thống Bách hóa xanh. Nổi bật là Vingroup với thương hiệu Vineco triển khai mô hình liên hết với 1000 hợp tác xã và hộ nông dân từ năm 2016. Hoàng Anh Gia Lai với kế hoạch đến năm 2018 dành 20.000 ha trồng cây ăn quả, lượng bò thịt là trên 100.000 con và bò sữa là 20.000 con.
PAN Group với các sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu đi hơn 20 quốc gia trên thế giới và đang tiếp tục đầu tư hơn 2.000 tỷ đồng vào nông nghiệp thông qua các thương vụ M&A. NutiFood cũng mới đầu tư hơn 1.000 tỷ đồng trong năm 2017 để phát triển cà phê tại Đắc lắc. Công ty Lộc Trời với chuỗi giá trị nông nghiệp từ giống cây trồng, thuốc bảo vệ thực vật, sản phẩm dinh dưỡng hữu cơ sinh học, sản phẩm gạo, đóng gói bao bì tạo ra một vòng đời khép kín cho sản phẩm. Mới đây, Lộc Trời đã kí kết đầu tư 7.800 tỷ đồng vận hành chuỗi khép kín trên diện tích đất 2.000 ha tại Thái Bình. Bên cạnh các tập đoàn, doanh nghiệp lớn, các doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng đã và đang đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Tuy nhiên, Theo số liệu điều tra của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, năm 2017, cả nước có 1% tổng số doanh nghiệp đầu tư và nông nghiệp với số vốn chỉ chiếm khoảng gần 3% tổng số vốn đầu tư của cộng đồng doanh nghiệp vào sản xuất kinh doanh.
+ Vốn từ nước ngoài:
Xu hướng toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế là giúp đẩy nhanh dòng lưu chuyển vốn trên thế giới, đặc biệt là dòng vốn FDI. Với lợi thế về nguồn vốn, về khoa học và công nghệ cũng như kinh nghiệm và trình độ quản lý, dòng vốn FDI được kỳ vọng giúp các nền kinh tế phát triển hơn, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Ở nước ta, dòng vốn FDI đã tạo được những chuyển biến mạnh mẽ trong nền kinh tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, dòng vốn FDI vào khu vực nông nghiệp ở nước ta còn rất hạn chế. Theo Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), tính đến tháng 2/2018, tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào nông nghiệp là 3,5 triệu USD với 514 dự án. Nếu so với tổng vốn đầu tư lũy kế vào ngành Nông nghiệp thì số vốn này chỉ chiếm khoảng 1%. Nguồn vốn này chủ yếu đến từ Nhật Bản.
– Chính sách thúc đẩy đầu tư phát triển nông nghiệp và nông nghiệp công nghệ cao:
+ Chính sách hỗ trợ tín dụng
Nghị quyết số 30/2017/NQ – CP của Chính phủ ngày 7/3/2017, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về gói tín dụng 100.000 tỷ đồng từ nguồn vốn huy động của các ngân hàng thương mại để cho vay phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sạch với lãi suất phù hợp, thấp hơn từ 0,5 – 1,5% so với lãi suất thị trường. Với sự hỗ trợ này, các cá nhân, doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp ứng dụng cao sẽ được hưởng các ưu đãi để tạo điều kiện phát triển nông nghiệp công nghệ cao
+ Chính sách về đất đai
Chính phủ dự kiến sửa Luật Đất đai 2013 như kiến nghị của các địa phương, yêu cầu quy hoạch sử dụng đất ở các địa phương theo hướng mở rộng hạn điền, quy hoạch các điều kiện để hỗ trợ phát triển nông nghiệp công nghệ cao như chế độ nước tưới, kênh mương, hỗ trợ hạ tầng…, giảm thủ tục rườm rà.
+ Chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp
Chính phủ Ban hành Nghị định số 57/2018/NĐ-CP Về cơ chế, chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. Theo Nghị định số57/2018/NĐ-CPcủa Chính phủ, các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn sẽ được hưởng nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích của Nhà nước. Theo quy định, các doanh nghiệp thuộc đối tượng ưu đãi sẽ được ưu đãi và hỗ trợ thông qua việc miễn, giảm tiền sử dụng đất, giảm tiền thuê đất, thuê mặt nước của Nhà nước; hỗ trợ tập trung đất đai, tiếp cận hỗ trợ tín dụng; hỗ trợ nghiên cứu, chuyển giao ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao; hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực, phát triển thị trường, hỗ trợ đầu tư cơ sở.
Chính phủ ban hành Nghị quyết số 35/NQ-CP ngày 16/5/2016 về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020. Nghị quyết số 19/2018-NQ-CP ngày 15/5/2018 về việc tiếp tục thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2018 và những năm tiếp theo. Theo tinh thần của Nghị quyết: Triển khai các hoạt động góp phần cải cách hành chính, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp; Tạo dựng môi trường thuận lợi hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo; Bảo đảm quyền kinh doanh, quyền bình đẳng tiếp cận nguồn lực và cơ hội kinh doanh của doanh nghiệp; Giảm chi phí kinh doanh cho doanh nghiệp và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp. Triển khai hoạt động xúc tiến thương mại, đầu tư và các chương trình, dự án hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp.
2.2. Tình hình thu hút FDI vào lĩnh vực nông nghiệp
Năm 2017, nhà đầu tư nước ngoài đã rót vốn vào 19 ngành, trong đó công nghiệp chế biến, chế tạo là lĩnh vực thu hút được nhiều sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài với 15,87 tỷ USD; chiếm 44,2% tổng vốn đăng ký. Lĩnh vực sản xuất, phân phối điện đứng thứ hai với 8,37 tỷ USD; chiếm 23,3% tổng vốn đầu tư đăng ký. Đứng thứ ba là lĩnh vực kinh doanh bất động sản với 3,05 tỷ USD; chiếm 8,5% tổng vốn đăng ký. Lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản đứng thứ 13 với 0,163 tỷ USD chiếm 0,49%.
Theo đối tác, có 115 quốc gia và vùng lãnh thổ có dự án đầu tư tại Việt Nam, trong đó Nhật Bản đứng thứ nhất với tổng vốn đầu tư 9,11 tỷ USD, chiếm 25,4% tổng vốn đầu tư; Hàn Quốc đứng thứ hai với tổng vốn đăng ký 8,49 tỷ USD, chiếm 23,7% tổng vốn đầu tư vào Việt Nam; Singapore đứng thứ ba với tổng vốn đăng ký 5,3 tỷ USD, chiếm 14,8% tổng vốn đầu tư.
Cơ cấu FDI vào lĩnh vực nông lâm thủy sản theo ngành phân bổ không đồng đều, các dự án FDI chủ yếu tập trung vào một số lĩnh vực như chế biến gỗ và lâm sản, chăn nuôi và chế biến thức ăn chăn nuôi. Những năm gần đây, các nhà đầu tư bắt đầu có sự chuyển hướng đầu tư sang lĩnh vự trồng trọt, chế biến nông lâm thủy sản. Các dự án về chế biến nông sản và thực phẩm đang vượt lên dẫn đầu về thu hút FDI trong nông nghiệp, tiếp đến là các dự án trồng rừng và chế biến lâm sản, sản xuất thức ăn chăn nuôi và lĩnh vực trồng trọt.
Cơ cấu FDI vào lĩnh vực nông lâm thủy sản theo địa phương: Các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài trong lĩnh vực nông lâm thủy sản chủ yếu ở phía Nam. Tập trung hơn một nửa các dự án ở vùng đồng bằng Nam Bộ, tiếp theo là đồng bằng sông Cửu Long và vùng duyên hải Nam Trung Bộ. Khu vực phía Bắc và miền Trung, hiện đang có sự thu hút FDI trong lĩnh vực này rất hạn chế.
Cơ cấu FDI vào lĩnh vực nông lâm thủy sản theo đối tác đầu tư: Tính đến thời điểm này, đã có hơn 50 quốc gia và cùng lãnh thổ đầu tư trong lĩnh vực nông lâm thủy sản của nước ta. Các quốc gia dẫn đầu là: Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Hồng Koong, Malaysia. Nhật Bản là nhà đầu tư lớn trong lĩnh vực này, cho đến nay, đã có các dự án triển khai thành công trong việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào nông nghiệp của Nhật Bản vào Việt Nam. Công ty Công nghệ thông tin Fujctusu ký hợp tác triển khai dịch vụ đám mây Akisai hỗ trợ quản lý nông nghiệp của Việt Nam 2015-2016. 2/2015 ISE Food tới Hồ Chí Minh để chuyển giao chăn nuôi, giới thiệu công nghệ sản xuất và chế biến trứng của Việt Nam. Đồng thời, Nhật Bản cũng đang triển khai một số dự án trồng hoa- rau sạch tại Lâm Đồng. Một số đối tác nước ngoài, có thế mạnh thực sự về ứng dụng khoa học kỹ thuật caotrong nông nghiệp như Hoa Kỳ, Úc vẫn còn e dè trong hoạt động đầu tư FDI vào Việt Nam trong lĩnh vực này…
(còn nữa)
ThS. Dương Thị Trang (Trường Đại học Tài chính – Quản trị Kinh doanh)
