Hai mươi năm trước, Bắc Kinh hầu như hàng tuần đều có hội thảo về toàn cầu hóa với những hứa hẹn toàn thế giới sẽ xích lại bên nhau và các rào cản thương mại, đầu tư sẽ được hạ thấp; với các quan chức Trung Quốc đăng đàn thảo luận với lãnh đạo doanh nghiệp nước ngoài về một tương lai Trung Quốc là một phần của cộng đồng toàn cầu và cộng đồng thế giới sẽ tích cực tham gia vào tương lai và tăng trưởng của Trung Quốc; về một tương lai tốt đẹp hơn với một thế giới trở nên được kết nối hơn và một hành tinh bao trùm hơn. Không một ai có thể đã tưởng tượng rằng 20 năm sau thế giới tranh luận về phân tách Trung – Mỹ, thúc đẩy bởi chính quyền ở Washington muốn phi toàn cầu hóa. Trong các cuộc thảo luận 20 năm trước, có thể thế giới đã không nhận thấy rõ toàn cầu hóa thực sự nghĩa là gì hoặc toàn cầu hóa sẽ được định hình như thế nào trong quá trình diễn tiến; thế giới hẳn có thể đã không có một tầm nhìn giống nhau trong tư duy và đây chính là điểm khởi đầu cho những khác biệt. Quan niệm giản đơn khi đó cho rằng sự hội nhập của tài chính toàn cầu và các thị trường vốn cùng với truyền thông số sẽ làm hạ thấp các hàng rào và đem lại sự hiểu biết hơn, thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng không giới hạn. Ít ai nhận ra rằng, hai thập kỷ sau, thế giới trở nên địa phương hóa hơn bao giờ hết và hoàn toàn không dễ để dự đoán được rằng Internet đã trở thành công cụ xảo quyệt của quyền lực ngầm ở Mỹ đánh cắp các thông tin cá nhân để thao túng các thuật toán và các cuộc bầu cử chính trị, thổi bùng ngọn gió của giận dữ, thù hận và phân biệt sắc tộc theo cách trước đây không thể tưởng tượng đến. Một điều khác cũng không kém phần khó dự đoán là việc khối lượng nợ khổng lồ tích tụ thông qua hoạt động mua vào nợ chính phủ chưa từng có tiền lệ, bơm quá mức thanh khoản để tạo sự mở rộng thị trường vốn giả tạo bằng việc đầu tư vào các nền tảng truyền thông xã hội giúp thúc đẩy kiểu nhà nước chuyên chế và điều này chỉ có thể thực hiện được nhờ sự ngự trị tối cao của một đồng tiền.
Điều gì đưa thế giới đến tình trạng này và thế giới sẽ đi về đâu? Tất cả bắt đầu vào năm 1999 khi Tổng thống Mỹ Bill Clinton hủy bỏ Đạo luật Glass-Steagall áp dụng sau Chiến tranh thế giới 2, không cho phép các ngân hàng đánh cược bằng các khoản tiền gửi của người dân, từ đó tránh để lặp lại cuộc Đại Khủng hoảng 1929 và cuộc chiến tranh thế giới sau đó. Kết quả là, những năm 1990 và một thập kỷ sau đó đã diễn tiến giống như “Những năm hai mươi gào thét” (1920) của thế kỷ trước. Những định giá lợi nhuận và thiệt hại bỗng nhiên trở nên không có ý nghĩa gì, tất cả chỉ là về thị phần và mọi công ty đều muốn thị phần lớn hơn công ty khác để làm tăng giá cổ phiếu vì thị trường vốn có quyền quyết định tất cả, không phải hoạt động kinh doanh thực tế. Trí nhớ của nhân loại rất ngắn và thế giới đã phạm sai lầm tương tự với cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Không dừng lại ở đó, các chính sách nới lỏng định lượng lại tiếp tục tạo ra sự phát triển bùng nổ của thị trường tài chính giả tạo khác, đẩy phần lớn các hộ gia đình Mỹ vào tình cảnh nô lệ nợ mới. Chính sách này bắt đầu từ thời George W. Bush, được duy trì dưới thời Barack Obama và bùng nổ ở thời Donald Trump.
Chính thời gian này thực sự đã làm cuộc “hôn nhân” giữa các công ty công nghệ lớn và lĩnh vực tài chính trở nên bền chặt. Sự bùng nổ của các cổ phiếu công nghệ được tài trợ thông qua chính sách nới lỏng định lượng đòi hỏi phải có thêm nhiều số lượng khán giả truyền thông xã hội và các cú click chuột để đảm bảo giá trị của công ty và trò chơi đã được triển khai để thu hút người dân ra sức cày trên bàn phím. Điều này phát huy tác dụng cho Facebook và Twitter, nhưng doanh nhân Trung Quốc lại có ý tưởng của riêng họ. Hơn nữa, nếu khán giả truyền thông xã hội là thước đo của giá trị doanh nghiệp thì tại sao Trung Quốc phải để mất đi 1,4 tỷ khách hàng cho Facebook và Twitter khi mà bản thân Trung Quốc có thể tạo ra các lựa chọn thay thế bao gồm các nền tảng truyền thông xã hội như Weibo và WeChat và tạo một sân chơi bình đẳng hơn. Đây chính là điểm khởi nguồn của các xung đột. Chiến tranh thương mại không phải về đậu tương, mà là về khán giả truyền thông xã hội, các cú click chuột, tài chính và tỷ phần nợ không bền vững chỉ cần một biến động nhẹ có thể làm hệ thống hậu Bretton-Woods sụp đổ như cuộc Đại Khủng hoảng. Cuộc “hôn nhân” quỷ quyệt giữa tài chính, độc quyền công nghệ, tổ hợp công nghiệp-quân sự và quyền lực ngầm đã tạo ra một hệ thống quản trị mới mà sự ổn định của nó chỉ có thể được bảo đảm thông qua việc tạo ra những căng thẳng xã hội và sự hận thù dân sự. Thương mại và dịch vụ rơi tự do và mọi thứ hoạt động xung quanh một nguyên tắc – giữ cho thị trường vốn luôn được bơm căng thông qua các khoản tiền đầu tư được hỗ trợ bởi nợ và rót vào các công ty công nghệ độc quyền tham gia “lập trình” sự thù hận, tư duy tăng cường kiểm soát, xúc cảm và những lá phiếu.
Tuy nhiên, khó có thể kiểm soát được tư tưởng và lá phiếu của những người lựa chọn các sản phẩm công nghệ khác. Đó là lý do Trump, Mark Zuckerberg và quyền lực ngầm không thích TikTok và Tencent. Không phải mọi người đều muốn mô hình Mỹ và đó là điểm khởi đầu của các vấn đề. Ở phía kia của địa cầu, Trung Quốc đã và đang phát triển hạ tầng thông minh tân tiến nhất, sử dụng tài chính xanh để khắc phục môi trường đô thị; sử dụng dữ liệu lớn phục vụ y tế, kiểm soát và ngăn chặn dịch bệnh; thúc đẩy năng lượng xanh; xây dựng các quan hệ kinh doanh thương mại và dịch vụ hiện thực, nhất là với các nước đang phát triển đặc biệt là trong việc chia sẻ kinh nghiệm xóa đói giảm nghèo. Trong khi đó, có nhiều nước đang phát triển cũng nhận thấy sự cần thiết có một con đường phát triển phi hệ tư tưởng, thực dụng, hội nhập nhưng tôn trọng lẫn nhau, thừa nhận thực tế không có một mô hình áp dụng chung cho mọi quốc gia.
Đối với Trung Quốc, phân tách với Mỹ không phải là một lựa chọn, mà bị đẩy vào tình thế không được lựa chọn bởi nhà lãnh đạo tối cao một mình một kiểu Donald Trump. Phân tách cũng là điều mà nhiều quốc gia khác cũng bị buộc phải lựa chọn. Với tất cả các nỗ lực đã thực hiện cho đến nay để đưa thế giới liên kết, hội nhập, phân tách là thứ không hề dễ chịu. Không có lý do gì một môi trường thương mại toàn cầu hội nhập phải bị phân tách. Bản chất của sự phân tách này tương đồng với một giai đoạn khác trong thế kỷ trước, đưa nhân loại vào một cuộc chiến tranh lạnh khác với rủi ro hiểm họa trở thành nóng. Nhân loại đang sống trong một thế giới phân đôi. Trong tương lai sẽ có hai thế giới. Một thế giới vận hành với các chính sách đa phương, đa văn hóa và thực dụng. Một thế giới vận hành với nguyên lý đơn phương, độc canh, thần học và ý thức hệ. Một hệ thống vận hành với các chính sách bao gồm Vành đai và Con đường, 5G, văn minh sinh thái và xóa đói, giảm nghèo. Một hệ thống sẽ tập trung vào sự thống soái của đồng đô la, độc quyền của các công ty công nghệ lớn, phổ cập nghèo đói và tầm nhìn “Nước Mỹ trên hết”. Đó là hình dung về một thế giới phân đôi.
(Đại sứ quán Việt Nam tại Trung Quốc)
