Mong muốn gia nhập BRICS của Malaysia không phải là một phát triển mới. BRICS — một tổ chức kinh tế liên chính phủ gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi, Iran, Ai Cập, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Ethiopia — đã cố gắng tạo ra một lựa chọn kinh tế thay thế không thuộc phương Tây, đại diện cho các quốc gia toàn cầu Nam, đối lập với Nhóm Bảy nước (G7). Malaysia mong muốn gia nhập BRICS khi chuyển hướng tiếp cận kinh tế quốc tế từ việc phòng bị nước đôi (hedging) sang gia nhập và ủng hộ khối không thuộc phương Tây này (bandwagoning).
Các học giả ủng hộ chiến lược phòng bị nước đôi chỉ ra rằng Malaysia đã sử dụng cách tiếp cận này trong lịch sử để điều hướng sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ cũng như những bất ổn trong động lực quốc tế. Tuy nhiên, sự nổi lên của BRICS, cùng với tác động tiêu cực của sự thống trị kinh tế phương Tây và lập trường một chiều của phương Tây trong cuộc xung đột Israel-Hamas, một vấn đề đã khiến Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim bất bình, đã thúc đẩy một sự thay đổi lớn trong cách nhìn nhận của Malaysia về các động lực toàn cầu.
Thủ tướng Anwar đã chào đón sự kết thúc của trật tự thế giới đơn cực và mô tả cách sự trỗi dậy của Trung Quốc — lực lượng dẫn đầu trong BRICS — mang đến hy vọng cho Malaysia như một lực lượng đối trọng với trật tự thế giới do phương Tây chi phối. Bộ trưởng Bộ Kinh tế Rafizi Ramli đi xa hơn, cho rằng phương Nam Toàn Cầu (Global South) đã bị bỏ qua và không được đại diện đúng mức trong trật tự kinh tế quốc tế hiện nay và “BRICS đã trở thành một đối trọng quan trọng”.
Các tầng lớp chính trị của Malaysia tin rằng việc gia nhập BRICS sẽ mang lại cho Malaysia những lợi ích đáng kể, tương đương với ảnh hưởng của việc tạo ra hệ thống Bretton Woods. Malaysia đã bỏ lỡ cơ hội tham gia xây dựng hệ thống Bretton Woods ban đầu, nhưng hiện nay, quốc gia này quyết tâm đóng vai trò dẫn đầu trong việc định hình các quy tắc tương lai của quản trị kinh tế khu vực.
Quan điểm này được xây dựng trên niềm tin rằng BRICS có thể cung cấp những lợi ích công cộng phù hợp với nguyện vọng của Malaysia trong việc tăng cường hợp tác kinh tế quốc tế và cải cách các tổ chức tài chính quốc tế. Những nỗ lực của Anwar trong việc phục hồi Quỹ Tiền tệ Châu Á đã chết vào năm 2023, bao gồm chuyến thăm Trung Quốc của ông vào tháng 4, đã là một tín hiệu rõ ràng về quyết tâm của Malaysia trong việc đóng vai trò lớn hơn trên sân khấu kinh tế khu vực.
Mặc dù đề xuất của Anwar về Quỹ Tiền tệ Châu Á không nhận được sự ủng hộ đáng kể, việc gia nhập BRICS đã bù đắp cho thất bại này. BRICS mang lại cho Malaysia quyền tiếp cận các tổ chức như Ngân hàng Phát triển Mới (tương tự như Ngân hàng Thế giới), Quỹ Dự trữ Dự phòng (một bổ sung cho Sáng kiến Chiang Mai và Quỹ Tiền tệ Quốc tế) và BRICS Bridge (một lựa chọn thay thế cho hệ thống SWIFT).
Ngoài ra, BRICS còn mang lại quyền truy cập vào các thị trường mới nổi rộng lớn. Tổ chức này cũng có tham vọng cải cách quản trị tài chính và kinh tế toàn cầu bằng cách điều chỉnh các hạn mức và cấu trúc quản trị của Quỹ Tiền tệ Quốc tế để phản ánh tiếng nói và sự đại diện của các thị trường mới nổi.
Một yếu tố quan trọng khác thúc đẩy sự quan tâm của Malaysia đối với BRICS là mong muốn giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ trong thương mại và đầu tư quốc tế. Mặc dù tỷ trọng của Mỹ trong tổng kim ngạch thương mại của Malaysia đã giảm — từ 11,1% vào năm 2009 xuống còn 9,5% vào năm 2023 — đồng đô la Mỹ vẫn chiếm ưu thế trong việc thanh toán giao dịch. Vào năm 2009, 82,9% thương mại của Malaysia được thanh toán bằng đô la Mỹ, và đến năm 2023, tỷ lệ này chỉ giảm nhẹ xuống còn 82,1%.
Sự phụ thuộc không cân xứng vào đồng đô la Mỹ đã gây lo ngại trong giới lãnh đạo của Malaysia. Ngân hàng Negara Malaysia (BNM) đã bày tỏ sự bất mãn về việc sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ làm phức tạp quá trình thanh toán, tăng chi phí kinh doanh và khiến các công ty dễ bị tổn thương bởi sự biến động của đồng đô la Mỹ.
Mặc dù Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Malaysia, “xuất khẩu tổng thể của Malaysia nhạy cảm hơn với điều kiện kinh tế ở Mỹ so với ở Trung Quốc,” một báo cáo gần đây của BNM cho biết. Một thay đổi 1% trong đồng đô la Mỹ ảnh hưởng đến xuất khẩu của Malaysia sang Mỹ tới 0,75%, trong khi một thay đổi tương tự trong đồng nhân dân tệ chỉ tác động đến xuất khẩu của Malaysia sang Trung Quốc 0,17%.
Để đối phó với những thách thức này, Ngân hàng Trung ương Malaysia đã đưa ra sự linh hoạt lớn hơn trong chính sách ngoại hối của Malaysia, cho phép thanh toán thương mại và đầu tư trực tiếp bằng đồng ringgit Malaysia thông qua các ngân hàng trong nước có giấy phép và các văn phòng nước ngoài được chỉ định. Ngân hàng cũng đã thúc đẩy việc sử dụng tiền tệ địa phương cho các giao dịch xuyên biên giới với các đối tác thương mại quan trọng.
Những nỗ lực này đã mang lại kết quả tích cực. Tỷ lệ thương mại Malaysia-Trung Quốc được thanh toán bằng nhân dân tệ và ringgit đã tăng từ 1,2% vào năm 2009 lên 24,4% vào năm 2023. Tương tự, các giao dịch bằng tiền tệ địa phương trong thương mại giữa Malaysia với Thái Lan và Indonesia đã tăng từ 6,4% lên 18,6% và từ 4,5% lên 7,6% trong cùng thời kỳ. Chỉ riêng trong năm 2023, Malaysia đã tiết kiệm được RM74,7 tỷ (17,4 tỷ USD) nhờ vào việc sử dụng tiền tệ địa phương.
Bộ trưởng Bộ Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Tengku Zafrul Aziz đã xác nhận trong quốc hội rằng sự mở rộng của BRICS, bao gồm việc Malaysia gia nhập với tư cách là một quốc gia đối tác, sẽ giúp cân bằng ảnh hưởng của các cường quốc kinh tế phương Tây trong thương mại và các tổ chức tài chính toàn cầu. Zafrul cũng không loại trừ khả năng hợp tác quân sự trong BRICS trong tương lai.
Việc Malaysia đồng ý với khả năng BRICS mở rộng hợp tác quân sự, cùng với sự khao khát không ngừng gia nhập, đã gửi đi một tín hiệu mạnh mẽ rằng chiến lược kinh tế quốc tế hiện tại của Malaysia đang chuyển từ việc “hedging” giữa hệ thống kinh tế phương Tây do Mỹ dẫn dắt và các liên minh kinh tế không thuộc phương Tây sang một chính sách phù thịnh (bandwagoning).
Dù vậy, việc kết luận rằng Malaysia cũng đã thay đổi chính sách an ninh của mình sẽ là quá sớm, đặc biệt là khi chưa có những quan điểm tương tự từ các bộ ngoại giao hay quốc phòng. Tuy nhiên, trong bất kỳ trường hợp nào, chúng ta có thể mong đợi rằng BRICS sẽ được trọng dụng nhiều hơn trong tương lai gần.
(theo East Asia Forum)
