Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đã chịu áp lực giảm mạnh vì cả lý do chu kỳ và cơ cấu. Vào cuối tháng 9/2024, chính phủ Trung Quốc bắt đầu có những hành động quyết đoán để thúc đẩy cầu tổng hợp và cũng đã thúc đẩy những gì họ gọi là “lực lượng sản xuất chất lượng” nhằm nuôi dưỡng các động lực tăng trưởng kinh tế mới.
Tuy nhiên, việc Donald Trump tái đắc cử đã tạo thêm một bóng mây đối với nền kinh tế Trung Quốc. Trong chiến dịch tranh cử, Trump đã đưa ra các mối đe dọa áp mức thuế 60% lên sản phẩm Trung Quốc và thực hiện các biện pháp khác nhằm tách rời khỏi Trung Quốc.
Có ít nhất ba lựa chọn chính sách mà Trung Quốc có thể cân nhắc để đối phó với “Trump 2.0”.
Lựa chọn đầu tiên, mà gần như là quan điểm đồng thuận, là chính phủ nên tăng cường kích thích chính sách để xây dựng nhu cầu trong nước trước những cú sốc bên ngoài dự kiến. Lựa chọn thứ hai, gây tranh cãi hơn, cho rằng chiến lược tốt nhất đối với Trung Quốc là duy trì chính sách thương mại tự do thay vì trả đũa trước chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng. Lựa chọn thứ ba, là Trung Quốc nên xây dựng “Kế hoạch Phát triển Xanh Toàn cầu cho Nam bán cầu” (GSGDP) để hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng ở các quốc gia Nam bán cầu và giúp ổn định nền kinh tế Trung Quốc.
Đối phó với biến đổi khí hậu là một mục tiêu toàn cầu. Trong khi các quốc gia phát triển đã đóng góp phần lớn vào lượng khí thải carbon tổng thể theo thời gian, thì lượng khí thải của các quốc gia đang phát triển lại gia tăng nhanh chóng trong những năm gần đây. Sự phát triển xanh toàn cầu thành công phụ thuộc rất nhiều vào tiến trình phát triển ở Nam bán cầu, nơi thiếu hụt trầm trọng về tài chính và công nghệ. Theo một nghiên cứu của Liên Hợp Quốc, các quốc gia đang phát triển thiếu hụt 1,75 nghìn tỷ USD mỗi năm trong đầu tư cho quá trình chuyển đổi năng lượng.
Tại hội nghị COP29 gần đây, các quốc gia phát triển đã không cam kết một khoản tài trợ công đáng kể để hỗ trợ các quốc gia đang phát triển. Tồi tệ hơn nữa, chính quyền Trump mới có thể sẽ lại rút khỏi Hiệp định Paris một lần nữa.
Tại hội nghị “Hệ thống Bretton Woods @80” tổ chức vào cuối tháng 5/2024 ở Hàng Châu, Trung Quốc, Trung Quốc đã được đề xuất nên xây dựng GSGDP — hay còn gọi là Kế hoạch Marshall Xanh — để gia tăng đóng góp của mình.
Trong vài thập kỷ qua, Trung Quốc đã nổi lên là một nhà lãnh đạo trong ngành năng lượng xanh, đặc biệt là các phương tiện điện, pin lithium, tua-bin gió và tấm pin năng lượng mặt trời. Trung Quốc cũng được quốc tế công nhận về cam kết phát triển xanh. Nguồn cung khổng lồ và chi phí thấp của các sản phẩm năng lượng xanh của Trung Quốc là tài nguyên quý giá cho quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Giống như Kế hoạch Marshall của Hoa Kỳ sau Thế chiến thứ hai, Trung Quốc có thể giúp phát triển xanh ở Nam bán cầu bằng cách cung cấp cả sự hỗ trợ công nghệ và tài chính.
Kế hoạch GSGDP được đề xuất có thể đạt được hai mục tiêu ngay lập tức. Một là tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi năng lượng của Nam bán cầu. Mặc dù các quốc gia phát triển hiện tại thiếu cả sự sẵn lòng và khả năng dẫn dắt phát triển xanh toàn cầu, Trung Quốc lại có công nghệ tiên tiến và khả năng sản xuất lớn có thể giúp đỡ. Mục tiêu thứ hai là ổn định nền kinh tế trong nước của Trung Quốc. Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu đang gia tăng các rào cản đối với các sản phẩm năng lượng xanh của Trung Quốc khi vào thị trường của họ. Điều này có thể làm trầm trọng thêm vấn đề thừa công suất trong nước của Trung Quốc và làm suy yếu tăng trưởng kinh tế nếu Trung Quốc không thể tìm được thị trường mới cho các sản phẩm năng lượng xanh của mình.
Vào cuối tháng 8/2024, Brian Deese, cựu giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia của Tổng thống Mỹ Joe Biden, đã công bố “Vụ kiện cho một Kế hoạch Marshall Năng lượng Sạch”. Mặc dù sáng kiến này nên được chào đón trên toàn thế giới, Hoa Kỳ không có lợi thế rõ ràng về công nghệ và sản phẩm để thay đổi tiến trình chuyển đổi năng lượng so với Trung Quốc. Với việc Trump trở thành tổng thống Mỹ tiếp theo, đề xuất của Deese có thể sẽ bị gác lại ít nhất trong bốn năm tới.
Chính phủ Trung Quốc có phần ngần ngại khi bước lên và đóng vai trò lãnh đạo toàn cầu trong phát triển xanh. Trung Quốc rất ưu tiên việc vẫn là một phần của cộng đồng các quốc gia đang phát triển. Sự ngần ngại này có lẽ cũng phản ánh sự lo ngại của chính phủ rằng họ có thể bị ép buộc cam kết quá mức cả trong việc giảm phát thải và tài trợ. Tuy nhiên, Trung Quốc đã dẫn đầu trên cả hai mặt trận này. Và các cam kết bổ sung nên vừa khả thi vừa có lợi.
Rõ ràng là Trung Quốc một mình không thể hoàn thành nhiệm vụ phát triển xanh toàn cầu. Tuy nhiên, Trung Quốc có thể đóng vai trò quan trọng trong việc huy động tài nguyên toàn cầu cho mục tiêu này bằng cách hợp tác với các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia châu Âu, và các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế trong việc huy động tài chính khí hậu.
Tài trợ sẽ cần phải là một gói hỗn hợp bao gồm đầu tư thương mại, cho vay chính sách và viện trợ chính phủ. Tổng thể, chương trình phát triển xanh toàn cầu cần phải có tính khả thi thương mại — các sản phẩm năng lượng xanh giá rẻ do Trung Quốc sản xuất khiến mục tiêu này trở nên khả thi. Ngoài viện trợ từ chính phủ, đặc biệt là các quốc gia phát triển, các ngân hàng chính sách quốc gia và các tổ chức đa quốc gia cũng nên cung cấp các khoản vay dài hạn lãi suất thấp cho các quốc gia ở Nam bán cầu. Khi có thể, các chính phủ nên tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư dựa trên thị trường để hỗ trợ chuyển đổi năng lượng.
Nếu được thiết kế và thực hiện đúng đắn, với sự hỗ trợ quốc tế, Kế hoạch Marshall Xanh có thể đóng vai trò quan trọng không chỉ trong việc hỗ trợ phát triển xanh toàn cầu và tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, mà còn có thể trở thành trụ cột quan trọng của chế độ thương mại và đầu tư tự do đa phương. Trung Quốc cũng có thể nhân cơ hội này để cải cách chính sách công nghiệp trong nước bằng cách thúc đẩy các cải cách theo định hướng thị trường.
Trung Quốc và các quốc gia khác có lợi ích mạnh mẽ trong thương mại tự do và phát triển xanh nên hợp tác để đảm bảo một hệ thống kinh tế quốc tế mở cho các sản phẩm năng lượng xanh và hơn thế nữa.
(Theo East Asia Forum)
