Tại Việt Nam, vừa qua Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ Tài chính chủ trì, Ngân hàng Nhà nước đề xuất, trình Chính phủ trong tháng 3/2025 khung pháp lý quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số lành mạnh và hiệu quả. Trên thế giới, việc quản lý và thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số đã được một số quốc gia nghiên cứu, triển khai trong đó bao gồm cả các nước phát triển và các nền kinh tế Đông Nam Á.
Kinh nghiệm Singapore
Về khái niệm tiền số và tài sản số, Singapore không công nhận tiền số (như Bitcoin, Ethereum) là tiền pháp định mà xác định là tài sản hoặc hàng hóa. Cơ quan Quản lý Tiền tệ Singapore (MAS) giữ quan điểm trung lập không cấm đoán nhưng cũng không khuyến khích đầu cơ tiền số. MAS ưu tiên thúc đẩy công nghệ blockchain và đưa Singapore thành trung tâm tài sản số toàn cầu.
MAS coi các token thanh toán số (Digital Payment Token – DPT) là đối tượng cần quản lý nếu thuộc phạm vi “chứng khoán” hoặc liên quan đến dịch vụ tài chính.
Tiêu chí, điều kiện để tiền số được vào sàn giao dịch: các sàn giao dịch tiền số tại Singapore phải xin cấp phép của MAS theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (Payment Services Act – PSA), được ban hành năm 2019. Có ba loại giấy phép:
-
Giấy phép trao đổi tiền tệ (Money-Changing License).
-
Giấy phép tổ chức thanh toán tiêu chuẩn (Standard Payment Institution).
-
Giấy phép tổ chức thanh toán chính (Major Payment Institution), áp dụng cho các sàn giao dịch lớn.
Các điều kiện đặt ra đối với các doanh nghiệp giao dịch tài sản số bao gồm:
-
Công ty phải có ít nhất một giám đốc là công dân hoặc thường trú nhân Singapore.
-
Thực hiện các biện pháp kiểm soát chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CFT).
-
Công bố đầy đủ rủi ro cho nhà đầu tư.
Tại Singapore, một số sàn giao dịch tiền số, bao gồm sàn Independent Reserve đã được cấp phép nhờ tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu nêu trên.
Về các quy định đối với nhà đầu tư, MAS không quy định mức sàn hoặc trần cụ thể về vốn đầu tư song yêu cầu các sàn giao dịch cung cấp thông tin minh bạch về rủi ro (ví dụ: biến động giá, nguy cơ mất vốn). Nhà đầu tư tiền số, tài sản số tại Singapore tự chịu trách nhiệm về quyết định của mình, không có cơ chế bảo vệ tài sản như trong ngân hàng truyền thống.
Các biện pháp phòng ngừa rủi ro và khung pháp lý:
Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (PSA) là nền tảng chính, kết hợp với các quy định AML/CFT. MAS cũng giám sát chặt chẽ các sàn giao dịch để ngăn chặn gian lận và lừa đảo. Một số biện pháp phòng ngừa rủi ro được áp dụng bao gồm:
-
MAS liên tục cảnh báo công chúng về tính rủi ro của tiền số, như trong vụ lừa đảo liên quan đến sàn Torque (hoạt động ngoài Singapore nhưng ảnh hưởng đến nhà đầu tư địa phương).
-
Các sàn phải áp dụng công nghệ bảo mật cao, như xác minh danh tính (KYC) và lưu trữ an toàn tài sản số.
-
Các cơ quan quản lý Singapore không bảo lãnh cho các khoản lỗ của nhà đầu tư, nhưng khuyến khích các sàn tự xây dựng cơ chế hỗ trợ khách hàng.
Những năm qua, các sàn giao dịch tài sản số tại Singapore tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đưa Singapore trở thành trung tâm giao dịch tiền số và tài sản số hàng đầu. Tuy nhiên, hoạt động giao dịch tài sản số tại Singapore cũng đối mặt một số sự cố, nổi bật là đợt khủng hoảng năm 2022 khi một loạt công ty và sàn giao dịch tiền số, tài sản số sụp đổ. Đặc biệt, đồng tiền số FTX của Mỹ sụp đổ năm 2022 gây thiệt hại cho nhiều nhà đầu tư Singapore, trong đó có Quỹ đầu tư Temasek với khoản đầu tư hơn 275 triệu USD vào đồng tiền số này. Chính phủ Singapore đã triển khai một số biện pháp phòng ngừa rủi ro, bao gồm cấm quảng cáo tiền số trên các phương tiện truyền thông và nghiên cứu quy định yêu cầu các nhà đầu tư cá nhân phải trải qua kiểm tra kiến thức trước khi được phép giao dịch tiền số, tài sản số.
Kinh nghiệm Nhật Bản
Nhật Bản là một trong những quốc gia đầu tiên công nhận Bitcoin và một vài đồng tiền số khác là phương tiện thanh toán hợp pháp (căn cứ theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán – PSA, sửa đổi năm 2017). Tuy nhiên, những đồng tiền số này không phải tiền pháp định mà là tài sản có thể giao dịch. Cơ quan Dịch vụ Tài chính Nhật Bản (FSA) chịu trách nhiệm quản lý tiền số, tài sản số với quan điểm coi tiền số là công cụ tài chính cần quản lý chặt chẽ để bảo vệ nhà đầu tư.
Tiêu chí, điều kiện để tiền số được vào sàn giao dịch: Các sàn giao dịch phải đăng ký với FSA và được cấp phép hoạt động dưới tư cách Nhà cung cấp dịch vụ trao đổi tiền số (Crypto Asset Exchange Service Provider) theo một số điều kiện:
-
Vốn tối thiểu 10 triệu yên (khoảng 90.000 USD).
-
Có hệ thống an ninh mạng mạnh mẽ, bao gồm bảo vệ chống hack và kiểm tra định kỳ.
-
Tách biệt tài sản của khách hàng và công ty để tránh lạm dụng.
Về các quy định đối với nhà đầu tư, tại Nhật Bản không có mức sàn/trần cụ thể, nhưng nhà đầu tư phải trải qua quy trình xác minh danh tính (KYC) nghiêm ngặt. FSA giới hạn đòn bẩy giao dịch tiền số (tối đa 2:1) để giảm rủi ro thua lỗ lớn, đặc biệt với nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Khung pháp lý và biện pháp phòng ngừa rủi ro: Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (PSA) sửa đổi năm 2017 và Đạo luật Công cụ Tài chính và Trao đổi (FIEA) là hai trụ cột chính về quản lý tiền số, tài sản số, đặt tiền số dưới sự quản lý và giám sát tương tự như chứng khoán.
Các biện pháp phòng ngừa rủi ro được các cơ quan quản lý Nhật Bản chú trọng, đặc biệt sau sự cố tin tặc đánh cắp tài sản số tại sàn giao dịch Coincheck lên tới 530 triệu USD vào năm 2018. Theo đó, FSA đã siết chặt quy định, yêu cầu các sàn duy trì quỹ dự phòng để bồi thường khách hàng trong trường hợp bị tấn công. FSA cũng đưa ra quy định cấm giao dịch các token ẩn danh (privacy coins) như Monero để ngăn rửa tiền, đồng thời tăng cường các hoạt động tăng cường nhận thức cho nhà đầu tư và người dân về rủi ro tiền số.
Kinh nghiệm Thụy Sĩ
Là quốc gia có ngành công nghiệp tài chính – ngân hàng và kinh tế số hàng đầu, Thụy Sỹ xác định tiền số là tài sản kỹ thuật số và là một phần của nền kinh tế số hóa. Nhiều sàn giao dịch tiền số tập trung tại khu vực “Crypto Valley”, được biết tới như một trung tâm giao dịch tiền số, tài sản số tại Thụy Sỹ và châu Âu.
Cơ quan Giám sát Tài chính Thụy Sĩ (FINMA) phân loại tiền số thành ba loại:
-
Token thanh toán (Payment Tokens, như Bitcoin).
-
Token tiện ích (Utility Tokens).
-
Token tài sản (Asset Tokens, tương tự chứng khoán).
Tiêu chí, điều kiện để tiền số được vào sàn giao dịch: theo quy định, các sàn giao dịch tiền số, tài sản số phải đăng ký và được FINMA cấp phép theo Đạo luật Chống rửa tiền (AMLA) với một số điều kiện như:
-
Tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn AML/CFT (chống rửa tiền và chống tài trợ hoạt động khủng bố).
-
Có hệ thống quản trị rủi ro nội bộ mạnh mẽ.
-
Đảm bảo tính minh bạch trong giao dịch và bảo vệ dữ liệu khách hàng.
Về tiêu chuẩn, quy định đối với nhà đầu tư, giống như một số nước, Thụy Sỹ không giới hạn cụ thể về số vốn đầu tư, nhưng nhà đầu tư phải được thông báo rõ về rủi ro và bản chất pháp lý của token. Các sàn giao dịch phải phân loại nhà đầu tư (cá nhân, tổ chức) để áp dụng biện pháp bảo vệ phù hợp, đặc biệt với nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Khung pháp lý và biện pháp phòng ngừa rủi ro: Thụy Sĩ áp dụng các luật hiện hành (như AMLA, Luật Ngân hàng) và ban hành Đạo luật Blockchain (DLT Act) năm 2021, tạo cơ sở pháp lý cho giao dịch tài sản số. Một số biện pháp phòng ngừa rủi ro bao gồm:
-
FINMA giám sát chặt chẽ các sàn giao dịch, yêu cầu kiểm toán định kỳ.
-
Khuyến khích lưu trữ tiền số trong “ví lạnh” (cold wallet) để giảm rủi ro tin tặc
-
Xử lý nghiêm các vụ lừa đảo, như vụ tịch thu tài sản liên quan đến dự án tiền số bất hợp pháp.
Một số kinh nghiệm từ thực tiễn các nước
Thứ nhất, nhìn chung các quốc gia chưa quan niệm thống nhất về tiền số, tài sản số. Singapore và Thụy Sĩ coi tiền số là tài sản, trong khi Nhật Bản tiến xa hơn khi xem tiền số là phương tiện thanh toán hợp pháp. Việc quy định cụ thể về tiền số, tài sản số cùng với các quyền lợi, nghĩa vụ phát sinh trong các văn bản quản lý là cần thiết nhằm bảo đảm sự minh bạch, rõ ràng, thuận lợi cho hoạt động quản lý, giám sát cũng như sự tham gia của các doanh nghiệp, nhà đầu tư tiềm năng.
Thứ hai, thực tiễn các nước cho thấy hoạt động của các sàn giao dịch tiền số, tài sản số nếu phát huy hiệu quả có thể đem lại những cơ hội mới cho các nhà đầu tư, góp phần thúc đẩy nền kinh tế số. Bên cạnh đó, các nhà đầu tư có thể gặp rủi ro do thiếu kiến thức và thông tin, cũng như đối mặt nguy cơ an ninh mạng và tội phạm mạng. Một số nước có hệ thống tài chính – ngân hàng phát triển như Singapore và Nhật Bản cũng đối mặt các sự cố về tiền số và tài sản số. Do đó, các nước ngày càng chú trọng các biện pháp giám sát, phòng ngừa rủi ro thông qua các quy định đối với các doanh nghiệp, nhà vận hành sàn giao dịch tiền số, tài sản số cũng như các quy định bảo vệ nhà đầu tư cá nhân.
Nhiều nước hiện yêu cầu giấy phép, tuân thủ tiêu chí AML/CFT (chống rửa tiền và chống tài trợ hoạt động khủng bố) và bảo mật công nghệ. Đối với nhà đầu tư, Nhật Bản áp dụng giới hạn đòn bẩy nhằm bảo vệ các nhà đầu tư cá nhân, Singapore nghiên cứu các biện pháp tuyên tuyền, tăng cường kiến thức cho nhà đầu tư cá nhân và người dân.
Thứ ba, chú trọng các biện pháp hợp tác quốc tế, chia sẻ kinh nghiệm và thông lệ tốt về tiền số, tài sản số, nhất là với các nền kinh tế đã có thực tiễn và kinh nghiệm vận hành, quản lý sàn giao dịch tiền số, tài sản số. Vừa qua, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước của Việt Nam và Cơ quan Quản lý Tiền tệ Singapore (MAS) đã thông qua Ý định thư về hoạt động chia sẻ thông tin liên quan đến khung khổ thể chế về thị trường vốn và tài sản số. Trong thời gian tới, các cơ quan liên quan của Việt Nam có thể nghiên cứu đẩy mạnh hợp tác, chia sẻ thông tin, đào tạo nhân lực và tăng cường năng lực với các cơ quan quản lý của một số nước đối tác có thế mạnh về kinh tế số.
(Đại sứ quán Việt Nam tại Brunei)
