Với tinh thần lấy phục vụ là phương châm hành động, lấy người dân, địa phương và doanh nghiệp làm trung tâm, ngoại giao đã đóng vai trò mở đường, đồng hành, kết nối địa phương, doanh nghiệp với các đối tác nước ngoài, là cây cầu hữu nghị thúc đẩy giao lưu nhân dân, giao lưu văn hóa giữa các quốc gia và dân tộc.
Từ những bài học kinh nghiệm hội nhập quốc tế, mà trọng tâm là hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước, Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Minh Hằng cho rằng, hội nhập quốc tế, nói một cách khác là đặt mình vào dòng chảy của thời đại, phục vụ cao nhất lợi ích của đất nước trong sự hài hòa với những mục tiêu chung của cộng đồng quốc tế. Bởi vậy, trong bối cảnh hiện nay, hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện, gắn với đẩy mạnh xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ tiếp tục là một định hướng chiến lược, có vai trò quyết định trong việc tranh thủ các yếu tố thuận lợi, xác lập vị trí cao hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, hoàn thành các mục tiêu mà Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra.
Thưa Thứ trưởng, nhìn lại từ khi Việt Nam bắt đầu công cuộc đổi mới vào năm 1986 đến nay, đâu là thành tựu nổi bật nhất của nước ta về hội nhập quốc tế và hội nhập kinh tế quốc tế? Xin cho biết những đóng góp nổi bật của ngành ngoại giao?
Nhìn lại chặng đường Đổi mới gần 40 năm qua, chúng ta vô cùng tự hào về những thành tựu mọi mặt của đất nước, về sự ghi nhận và đánh giá cao của cộng đồng quốc tế đối với một nước Việt Nam đổi mới, năng động, hội nhập. Trong những thành tựu đó, hội nhập quốc tế, trọng tâm là hội nhập kinh tế quốc tế đã có những đóng góp to lớn, quan trọng, mang tính đột phá vào sự phát triển toàn diện, có ý nghĩa lịch sử của đất nước, góp phần tạo dựng cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế của Việt Nam như ngày nay.
Có thể nói, ngoại giao đã có vai trò quan trọng trong việc mở đường, phá bỏ bao vây, cấm vận, mở ra không gian phát triển mới cho đất nước. Từ chỗ bị bao vây, cô lập, đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế đã mở ra cục diện quốc tế rộng lớn, thuận lợi cho đất nước để đến hôm nay, chúng ta đã có quan hệ ngoại giao với 193 quốc gia, có quan hệ đối tác chiến lược, đối tác toàn diện với 30 nước, có mạng lưới liên kết kinh tế với 230 nước và vùng lãnh thổ, có hệ thống 16 hiệp định thương mại tự do và hàng trăm các liên kết quốc tế trong các ngành, lĩnh vực khác nhau.
Thứ hai, trong suốt chặng đường gần 40 năm Đổi mới, ngoại giao đã phát huy vai trò tiên phong trong việc tạo dựng, phát triển và hoàn thiện chủ trương hội nhập quốc tế của Đảng và Nhà nước qua từng thời kỳ lịch sử. Khởi đầu từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII năm 1986 với chủ trương “xây dựng một nền kinh tế mới hội nhập với khu vực và thế giới hướng mạnh về xuất khẩu” đến Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI năm 2011 là “chủ động và tích cực hội nhập quốc tế” và chủ trương hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện, có hiệu quả như hiện nay; những quyết sách lớn về hội nhập quốc tế đã từng bước được đưa ra và đi vào triển khai, thực hiện.
Thứ ba, với tinh thần “kết hợp nội lực với ngoại lực”, ngoại giao đã tích cực huy động nguồn lực và tranh thủ những điều kiện thuận lợi cho phát triển đất nước, góp phần quan trọng vào việc đưa Việt Nam từ một nước nghèo, lạc hậu vươn lên thành nước có thu nhập trung bình và hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào dịp kỷ niệm 100 năm thành lập nước.
Thứ tư, trước những thay đổi đang diễn ra rất nhanh chóng trên thế giới, ngoại giao tiếp tục đóng góp vào việc nhận diện kịp thời các xu hướng phát triển mới, định vị Việt Nam vào dòng chảy của thế giới như các xu hướng toàn cầu hóa, tự do hoá thương mại trước đây hay các xu hướng chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng hiện nay, từ đó tham mưu cho lãnh đạo Đảng và Nhà nước các chính sách thích ứng phù hợp.
Thứ năm, với tinh thần lấy phục vụ là phương châm hành động, lấy người dân, địa phương và doanh nghiệp làm trung tâm, ngoại giao đã đóng vai trò mở đường, đồng hành, kết nối địa phương, doanh nghiệp với các đối tác nước ngoài, là cây cầu hữu nghị thúc đẩy giao lưu nhân dân, giao lưu văn hóa giữa các quốc gia và dân tộc.
Từ những thành tựu đó, xin Thứ trưởng cho biết bài học kinh nghiệm để giúp đất nước có thể hội nhập nhanh và mạnh hơn nữa?
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói “Việt Nam là một bộ phận của thế giới, mọi việc trong thế giới đều có quan hệ với Việt Nam”. Trong gần 80 năm lịch sử của cách mạng Việt Nam, rất nhiều bài học đối ngoại đã được đúc kết. Riêng trong lĩnh vực hội nhập quốc tế, có lẽ bài học lớn nhất là “việc kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, xử lý hài hòa mối quan hệ giữa lợi ích quốc gia – dân tộc và nghĩa vụ, trách nhiệm quốc tế”. Hội nhập quốc tế nói một cách khác là đặt mình vào dòng chảy của thời đại, phục vụ cao nhất lợi ích của đất nước trong sự hài hòa với những mục tiêu chung của cộng đồng quốc tế.
Đất nước ta đang phát triển nhanh chóng trong bối cảnh đang diễn ra những chuyển biến hết sức sâu rộng của nền kinh tế thế giới. Nếu không vượt qua được những thách thức mới và phức tạp, việc hoàn thành các mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao sẽ rất khó khăn. Trong bối cảnh đó, hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện, gắn với đẩy mạnh xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ tiếp tục là một định hướng chiến lược, có vai trò quyết định trong việc tranh thủ các yếu tố thuận lợi, xác lập vị trí cao hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, hoàn thành các mục tiêu mà Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra.
Trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ thương mại, xu hướng phân tách kinh tế và dịch chuyển chuỗi cung ứng đang diễn ra, theo Thứ trưởng, Việt Nam cần làm gì để tiếp tục thúc đẩy và nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế hơn nữa?
Chúng ta đang chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ của chủ nghĩa bảo hộ thương mại và xu hướng phân tách, dịch chuyển chuỗi cung ứng, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ. Bên cạnh đó, kinh tế thế giới đang trải qua những điều chỉnh căn bản, sâu sắc với sự nổi lên của nhiều xu thế mới gắn với chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, chuyển đổi năng lượng và tăng trưởng bền vững, bao trùm. Điều này đặt ra nhiều cơ hội cũng như thách thức đối với các nước, trong đó có Việt Nam, trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng và toàn diện của mình.
Tiếp tục thực hiện chủ trương xuyên suốt, nhất quán về hội nhập của Việt Nam theo hướng “thúc đẩy hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, linh hoạt, hiệu quả vì lợi ích quốc gia – dân tộc”, “phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực, trong đó nguồn lực nội sinh, nhất là nguồn lực con người là quan trọng nhất”, tôi cho rằng, trong tình hình mới, chúng ta cần tiếp tục với ba từ khóa, đó là “đổi mới”, “hoàn thiện” và “nắm bắt thời cơ”.
Thứ nhất, đổi mới về tư duy để luôn có những cách nhìn nhận và đánh giá cập nhật, sâu sắc và toàn diện về bối cảnh mới với rất nhiều cơ hội cho hội nhập và tăng trưởng, đồng thời cũng đặt ra nhiều vấn đề mới chưa có tiền lệ đối với Việt Nam. Đây là cơ sở quan trọng để chúng ta xác định được những hướng đi mới và cách làm mới trong hội nhập với sự nhạy bén, linh hoạt nhưng có nguyên tắc.
Thứ hai, không ngừng đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế có lợi thế cạnh tranh dựa trên khoa học, công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo đột phá về năng lực trong một số ngành kinh tế chủ lực, hướng tới nâng cao tính tự cường của nền kinh tế. Đây là yếu tố then chốt để Việt Nam cạnh tranh thành công trong nắm bắt cơ hội mới, nhất là sẵn sàng đón đầu các xu hướng chuyển dịch chuỗi cung ứng mới.
Thứ ba, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật theo hướng minh bạch, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, với mục tiêu trọng tâm là nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, hấp dẫn và kịp thời đáp ứng các yêu cầu mới đặt ra.
Bên cạnh đó, chúng ta cần chú trọng và ưu tiên hơn nữa việc nâng cao hiệu quả tận dụng các cam kết kinh tế hiện có, đặc biệt là các FTA, đồng thời tiếp tục đa dạng hoá thị trường, đối tác, mở rộng mạng lưới liên kết kinh tế trên cơ sở hiệu quả, thực chất. Một số nhóm giải pháp quan trọng cần ưu tiên đó là tăng cường rà soát, đánh giá thực hiện các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế; đẩy mạnh hỗ trợ các địa phương trong tận dụng hội nhập; đồng thời chú trọng công tác dự báo, cảnh báo về phòng vệ thương mại, đẩy mạnh tiếp cận các thị trường tiềm năng, thị trường còn nhiều dư địa.
Cuối cùng, quan trọng và cốt lõi nhất vẫn chính là phải nắm bắt, tận dụng thời cơ từ những động lực tăng trưởng mới như khoa học công nghệ, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh… Điều này có ý nghĩa quyết định để Việt Nam bứt phá, vượt bẫy thu nhập trung bình và cất cánh trở thành nước công nghiệp phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.
Việt Nam là một trong những quốc gia tích cực tham gia hợp tác thương mại thế hệ mới và nhiều hiệp định song phương thế hệ mới, Bộ Ngoại giao, trong đó có các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài sẽ làm gì để thúc đẩy các Hiệp định đã ký kết và đàm phán ký kết thêm các Hiệp định thế hệ mới?
Cho đến nay, Việt Nam đã tham gia và đang đàm phán tổng cộng 19 Hiệp định thương mại tự do (FTA) (gồm 15 FTA đã có hiệu lực, 01 FTA mới ký, 03 FTA đang trong quá trình đàm phán), trong đó nổi bật là các FTA thế hệ mới với các quy định, cam kết tiêu chuẩn cao như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA).
Trong vai trò thành viên của Đoàn đàm phán Chính phủ, Bộ Ngoại giao đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan trong quá trình đàm phán, ký kết, phê chuẩn và triển khai hiệu quả các Hiệp định FTA với các đối tác. Đồng thời, Bộ Ngoại giao cũng ưu tiên cao vào việc thúc đẩy, đồng hành với các địa phương, doanh nghiệp nhằm tận dụng hiệu quả các FTA.
Thời gian tới, với tinh thần lấy địa phương và doanh nghiệp là trung tâm phục vụ và trên cơ sở phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng với các Bộ, ban, ngành, Bộ Ngoại giao sẽ tiếp tục nỗ lực thúc đẩy một số định hướng lớn sau:
Thứ nhất, tập trung khai thác tốt các thị trường trọng điểm, đề xuất định kỳ rà soát việc triển khai các cam kết FTA; hình thành cách tiếp cận tổng thể, bài bản trong xử lý các vướng mắc, tranh chấp phát sinh trong quá trình thực thi các FTA; các CQĐD Việt Nam ở nước ngoài kịp thời cung cấp các thông tin về chính sách của các nước đối tác FTA và hỗ trợ hiệu quả các doanh nghiệp tận dụng hiệu quả ccs FTA để mở rộng xuất khẩu, thu hút đầu tư cũng như ứng phó với các tranh chấp thương mại phát sinh và thích ứng với các tiêu chuẩn mới.
Thứ hai, tiếp tục mở rộng thị trường và mạng lưới các FTA trên cơ sở chọn lọc, bảo đảm hiệu quả, khả thi; ưu tiên thúc đẩy đàm phán các khuôn khổ hợp tác mới với các đối tác lớn, có tiềm lực vốn, công nghệ và trình độ quản lý cao; nghiên cứu tham mưu đẩy mạnh ký kết các thỏa thuận hợp tác trong các lĩnh vực mới, phù hợp với xu thế chung và quan tâm của Việt Nam hiện nay về chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, đổi mới sáng tạo, năng lượng tái tạo, chuỗi cung ứng…
Thứ ba, tham mưu, thúc đẩy nước ta tham gia tích cực hơn vào quá trình xây dựng các quy định, luật lệ toàn cầu, phát huy vai trò tiên phong, đột phá, mở đường của ngoại giao trong việc tạo lập môi trường thuận lợi và thu hút nguồn lực bên ngoài cho phát triển kinh tế, tích cực thúc đẩy các động lực tăng trưởng mới.
Thủ tướng Phạm Minh Chính rất quan tâm đến công tác ngoại giao kinh tế, lấy người dân, doanh nghiệp và địa phương làm trung tâm phục vụ. Theo Thứ trưởng, người dân, doanh nghiệp và địa phương cần làm gì để giúp ngoại giao kinh tế tốt hơn?
Với sự quan tâm của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đặc biệt là Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, sự chỉ đạo điều hành trực tiếp và sát sao của Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn, công tác ngoại giao kinh tế trong thời gian qua đã được đẩy mạnh triển khai toàn diện, sáng tạo, thực sự trở thành một nhiệm vụ cơ bản, trung tâm của nền ngoại giao Việt Nam, là một động lực quan trọng cho phát triển đất nước nhanh và bền vững.
Quán triệt văn kiện của Đại hội Đảng lần thứ XIII và Chỉ thị 15-CT/TW ngày 10/8/2022 của Ban Bí thư về công tác ngoại giao kinh tế phục vụ phát triển đất nước đến 2030, trong quá trình triển khai vừa qua, lấy người dân, địa phương và doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ luôn là phương châm chỉ đạo xuyên suốt. Lần đầu tiên, hàng quý, Thủ tướng Chính phủ trực tiếp chủ trì Hội nghị với các Trưởng CQĐD Việt Nam ở nước ngoài, các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội doanh nghiệp để thúc đẩy triển khai ngoại giao kinh tế đồng bộ hơn, sáng tạo hơn và thực chất hơn. Đây là cơ chế chỉ đạo, điều phối chưa từng có trước đây.
Thực tiễn triển khai giai đoạn vừa qua cho thấy công tác Ngoại giao kinh tế không thể hiệu quả và thành công nếu không có sự tham gia tích cực và bám sát nhu cầu của địa phương, doanh nghiệp. Trên tinh thần đó, địa phương, doanh nghiệp và người dân vừa là mục tiêu chính sách, vừa là đối tượng thụ hưởng nhưng đồng thời cũng là đối tượng triển khai công tác ngoại giao kinh tế.
Ở chiều ngược lại, người dân, địa phương và doanh nghiệp Việt Nam đã rất tích cực tham gia thúc đẩy ngoại giao kinh tế, vì sự phát triển của từng địa phương, doanh nghiệp và đất nước, cụ thể trên các phương diện sau:
Thứ nhất, mỗi người dân, doanh nghiệp và địa phương luôn chủ động, sáng tạo, phát huy tinh thần tự chủ, tự cường, củng cố nội lực, không ngừng cải tiến nâng cao chất lượng sản phẩm trong bối cảnh thị trường đầy biến động, đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng cao của thị trường quốc tế với các xu thế mới của chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn…
Thứ hai, các doanh nghiệp, địa phương rất chú trọng công tác kết nối, trao đổi thông tin hai chiều với Bộ Ngoại giao và các CQĐDViệt Nam ở nước ngoài. Việc trao đổi thường xuyên là rất cần thiết, giúp nắm bắt sát các yêu cầu cụ thể của địa phương, doanh nghiệp. Đồng thời, việc có thông tin sớm sẽ giúp các cơ quan liên quan hỗ trợ kịp thời và hiệu quả nhất, giúp các địa phương, doanh nghiệp giới thiệu, quảng bá sản phẩm, kết nối đối tác đầu tư, kinh doanh cũng như tháo gỡ khó khăn/ vướng mắc…
Thứ ba, mỗi người dân, doanh nghiệp, địa phương cũng là các đại sứ thương hiệu cho chính sản phẩm, địa phương mình. Để tăng tính chủ động, phát huy vai trò tiên phong trong khai phá, mở rộng thị trường, tìm kiếm đối tác, Bộ Ngoại giao và các CQĐD luôn đồng hành, hỗ trợ các địa phương và doanh nghiệp trong công tác vận động chính trị – ngoại giao, thẩm tra, xác minh đối tác, kết nối tư vấn pháp lý…
Xin cảm ơn Thứ trưởng!
Chu Văn
