Báo cáo Vietnam at a glance: Xuất khẩu vững vàng “giữ thành” của Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC nhấn mạnh, Việt Nam hưởng lợi nhờ đa dạng mặt hàng nông sản xuất khẩu, trong đó gạo và sầu riêng đều vượt trội trong năm nay.
Việt Nam từ lâu được ca ngợi là một điển hình về sự phát triển khi chuyển dịch từ nền kinh tế dựa vào nông nghiệp để trở thành ngôi sao đang lên trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu.
Tuy nhiên, khi 90% xuất khẩu của Việt Nam bị ảnh hưởng tiêu cực bởi suy thoái thương mại trong năm nay, 10% xuất khẩu nông sản còn lại đã bất ngờ vươn lên bất chấp nghịch cảnh.
Theo HSBC, Việt Nam đã được hưởng lợi đáng kể từ cơ cấu đa dạng trong danh mục xuất khẩu nông sản. Thực phẩm thiết yếu và loại trái cây vua.
Đất nước hình chữ S được hưởng lợi trong vai trò một nước xuất khẩu truyền thống cũng như một nước xuất khẩu mới nổi. Là nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba thế giới, xuất khẩu gạo của Việt Nam đã tăng nhờ nhu cầu tăng vọt từ các nước trong khu vực và cuộc chạy đua giá gạo toàn cầu gần đây.
Trong khi đó, nông dân trồng sầu riêng của Việt Nam đã chứng kiến xuất khẩu tăng vọt (tăng 1.400% so với cùng kỳ năm trước tính đến quý 3/2023), nhờ niềm yêu thích mới của người tiêu dùng Trung Quốc đối với loại trái cây vua này và việc triển khai Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).
Báo cáo nhấn mạnh: “Việt Nam khởi đầu quý IV/2023 trên tâm thế tích cực, xuất khẩu tiếp tục có sự chuyển biến dần dần. Mặc dù vậy, sự phục hồi không hẳn đồng đều. Trong khi một số mặt hàng điện tử tiêu dùng (trừ điện thoại) đã vượt qua giai đoạn đáy thì dệt may và da giày tiếp tục chứng kiến lượng đơn đặt hàng sụt giảm, dẫn đến tình trạng sa thải liên tục”.
HSBC cũng đánh giá, với nguồn tài nguyên dồi dào, Việt Nam tận hưởng một nền tảng nông nghiệp đa dạng. Thủy sản chiếm gần 40% trong cơ cấu xuất khẩu nông nghiệp, sau đó là tới cà phê Robusta (14%), gạo (12%) và trái cây/rau củ (11%). Tuy nhiên, cơ cấu không phải lúc nào cũng cố định như vậy. Việt Nam có chiến lược đa dạng hóa xuất khẩu không chỉ tập trung vào gạo, thị phần mặt hàng này đã chững lại trong vòng một thập kỷ qua.
Thay vào đó, Việt Nam đã chủ động canh tác trái cây và rau củ để xuất khẩu. Trong số các điểm đến, châu Á chiếm chủ yếu, trong đó Trung Quốc (25%) và ASEAN (18%), hai thị trường này cộng lại chiếm hơn 40% tổng xuất khẩu nông sản của Việt Nam, sau đó là tới các nước phương Tây với 27% thị phần.
Thời gian tới, các nhà nghiên cứu HSBC cho rằng, Việt Nam đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các nước trong khu vực, đặc biệt là từ Thái Lan, quốc gia thống trị 95% xuất khẩu sầu riêng vào Trung Quốc. Thái Lan không phải là đối thủ duy nhất. Việt Nam đang phải đối mặt với sự cạnh tranh từ thị trường sầu riêng nội địa của Trung Quốc. Trên thực tế, cạnh tranh không chỉ giới hạn ở sầu riêng, ngành nông nghiệp Việt Nam cũng đang phải chịu sự cạnh tranh từ các sản phẩm nội địa Trung Quốc như dừa, thanh long và xoài.
Về mặt hàng gạo, là nước xuất khẩu lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Ấn Độ (40%) và Thái Lan (15%), Việt Nam (13%) đã được hưởng lợi đáng kể từ cuộc chạy đua giá gạo gần đây trên thị trường gạo toàn cầu.
Kể từ tháng 7, giá xuất khẩu tiêu chuẩn của gạo Thái Lan đã tăng 40% so với cùng kỳ năm trước lên mức cao nhất trong vòng 15 năm, một phần do lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ đối với một số sản phẩm gạo và gián đoạn thời tiết. Những diễn biến này dẫn đến xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt mức tăng trưởng ấn tượng 50% so với cùng kỳ năm trước.
Cơ hội đã mở ra, Việt Nam cần tìm cách cân bằng nhu cầu an ninh lương thực trong nước với nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng. Theo chiến lược xuất khẩu gạo mới công bố gần đây, Việt Nam đặt mục tiêu cắt giảm xuất khẩu gạo xuống chỉ còn 4 triệu tấn mỗi năm vào năm 2030, bằng một nửa so với mức ước tính của năm nay, với lý do cần “thúc đẩy gạo chất lượng cao, đảm bảo an ninh lương thực trong nước và thích ứng với biến đổi khí hậu”.
Khánh Ly
