Nếu được phê chuẩn, thỏa thuận EU-Mercosur sẽ tạo ra một thị trường với hơn 750 triệu người tiêu dùng – gần 10% dân số thế giới – và gần 20% GDP thế giới. Về mặt dân số, đây cũng là thỏa thuận thương mại lớn nhất mà cả EU và Mercosur đạt được.
Trang tin Gisreportsonline.com đăng bài viết cho biết Liên minh châu Âu (EU) và khối Thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur) đã đàm phán hiệp định thương mại tự do (FTA) trong hơn 2 thập kỷ và hai bên có thể sớm đồng ý thông qua FTA này dù còn nhiều trở ngại.
Các cuộc đàm phán FTA giữa EU và Mercosur đã diễn ra kể từ năm 1999. Việc thực hiện bản dự thảo thỏa thuận, được ký năm 2019, vẫn bị đình trệ và tương lai của hiệp định này ngày càng trở nên không chắc chắn sau khi Tổng thống Argentina Javier Milei được bầu và trong bối cảnh một số quốc gia thành viên EU phản đối. Tuy nhiên, Tổng thống Brazil Luiz Inacio “Lula” da Silva và Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen đều thể hiện nỗ lực mới nhằm hoàn tất thỏa thuận.
Mercosur
Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay thành lập Mercosur năm 1991 thông qua Hiệp ước Asuncion, với mục tiêu thúc đẩy thương mại tự do và lưu thông hàng hóa, con người và vốn giữa các quốc gia thành viên.
Sáng kiến này được đưa ra sau các quá trình tái dân chủ hóa ở Nam Mỹ và được coi là cách để tăng cường quan hệ kinh tế và chính trị trong khu vực. Năm 2024, Thượng viện Bolivia bỏ phiếu thông qua nghị định thư để quốc gia này trở thành thành viên (Venezuela cũng là thành viên chính thức, nhưng bị đình chỉ kể từ tháng 12/2016).
Trong suốt những năm 1990 và đầu những năm 2000, Mercosur đạt được tiến bộ đáng kể trong việc giảm thuế quan và thúc đẩy hội nhập kinh tế giữa các quốc gia thành viên. Tuy nhiên, các nỗ lực khác nhằm hội nhập khu vực, chẳng hạn như đồng tiền chung, bị đình trệ hoặc không đạt được mục tiêu, và các quốc gia thành viên thường có tầm nhìn xung đột về vai trò của khối. Hơn nữa, mặc dù Mercosur đã ký nhiều hiệp định thương mại với các quốc gia như Ai Cập, Ấn Độ và Israel, nhưng họ vẫn chưa đạt được thỏa thuận tự do thương mại với các nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ, Trung Quốc và EU.
Một loạt vấn đề cản trở Mercosur hiện thực hóa đầy đủ tiềm năng của mình với tư cách là dự án hội nhập kinh tế khu vực. Những vấn đề này bao gồm sự bất cân xứng về kinh tế giữa các quốc gia thành viên – Brazil và Argentina chiếm gần 95% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và 92% dân số của khối. Ngoài ra, xu hướng bảo hộ mâu thuẫn với các nguyên tắc thương mại tự do của khối và hạn chế hội nhập thị trường nội bộ thường chiếm ưu thế, cũng như bất ổn chính trị và khủng hoảng kinh tế tại các quốc gia thành viên.
Hy vọng hội nhập khu vực cũng bị cản trở do thương mại nội khối thấp, các quy định phức tạp và đôi khi xung đột giữa các nước thành viên, việc thực thi yếu kém các quyết định và thỏa thuận của khối, liên kết giao thông kém giữa các quốc gia thành viên và tiến triển hạn chế về dịch vụ và đầu tư. Việc chính trị hóa và những thay đổi về ý thức hệ trong giới lãnh đạo các quốc gia thành viên cũng ảnh hưởng đến sự gắn kết và hiệu quả của tổ chức này.
Tình hình đàm phán giữa Mercosur và EU
Các cuộc đàm phán hiệp định thương mại giữa Mercosur và EU bắt đầu vào năm 1999, là một trong những cuộc đàm phán kéo dài nhất trong lịch sử gần đây.
Mục tiêu là tạo ra một hiệp định thương mại tự do toàn diện, không chỉ bao gồm hàng hóa và dịch vụ, mà còn cả đầu tư, mua sắm công và quyền sở hữu trí tuệ. Cả hai bên đều thấy những lợi ích tiềm tàng. Đối với Mercosur là tăng cường khả năng tiếp cận thị trường tiêu dùng lớn và công nghệ tiên tiến của EU, còn đối với EU là mở rộng cơ hội tại các nền kinh tế đang phát triển Nam Mỹ. Ở các nước Mercosur, một FTA với EU có thể mang lại lợi ích kinh tế hữu hình và khuyến khích hội nhập kinh tế và chính trị hơn nữa, củng cố vị thế của Mỹ Latinh trong các vấn đề toàn cầu.
Tuy nhiên, các cuộc đàm phán gặp khó khăn do sự phản đối của nông dân châu Âu vốn lo ngại với hàng nhập khẩu giá rẻ từ Mỹ Latinh, những lo ngại về môi trường, nhân quyền và lao động của EU, cũng như do các chính trị gia theo chủ nghĩa bảo hộ ở cả EU và các nước Mercosur. Ở Nam Mỹ, có những quan ngại về tác động của thỏa thuận này đối với các ngành công nghiệp địa phương và FTA này khó có thể nhận được sự ủng hộ từ những người hoài nghi thương mại tự do như Tổng thống Milei của Argentina.
Đặc biệt, chiến thắng trong bầu cử của các nhà lãnh đạo cánh tả – Tổng thống Brazil Lula (2002-2010) và Dilma Rousseff (2010-2016); Tổng thống Argentina Nestor Kirchner (2003-2007), Cristina Fernandez (2007-2015) và Alberto Fernandez (2019-2023); và Tổng thống Uruguay Tabare Vazquez (2005-2010, 2015-2020) và Jose Mujica (2010-2015) – dẫn đến những nỗ lực “hợp tác Nam-Nam” thông qua các tổ chức như BRICS và Liên minh các quốc gia Nam Mỹ (UNASUR), thay vì theo đuổi mối quan hệ chặt chẽ hơn với châu Âu.
Do buộc phải tìm kiếm những khu vực khác để theo đuổi hiệp định thương mại tự do, EU đã ký các hiệp định chính thức với hai nhóm Mỹ Latinh là Diễn đàn Caribe (Cariforum) và Hiệp hội Trung Mỹ, một hiệp định thương mại đa phương với 3 thành viên của Cộng đồng Andean (Colombia, Ecuador và Peru) và các thỏa thuận song phương với Chile và Mexico. Trong thời gian đó, sự tăng trưởng mạnh mẽ trong thương mại và đầu tư của Trung Quốc tại Mỹ Latinh đã giúp Trung Quốc dễ dàng thay thế EU trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai của khu vực và là đối tác thương mại lớn nhất của Mercosur.
Khoảng cách đó có thể thu hẹp. Nếu được phê chuẩn, thỏa thuận EU-Mercosur sẽ tạo ra một thị trường với hơn 750 triệu người tiêu dùng – gần 10% dân số thế giới – và gần 20% GDP thế giới. Về mặt dân số, đây cũng là thỏa thuận thương mại lớn nhất mà cả EU và Mercosur đạt được. Cụ thể, FTA này xóa bỏ thuế quan đối với hơn 90% hàng xuất khẩu của Mercosur sang EU, cho phép tăng cường tiếp cận thị trường châu Âu đối với các mặt hàng nông sản của Mercosur như thịt bò, gia cầm, đường và ethanol, đồng thời mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất EU muốn tăng xuất khẩu của mình với việc cắt giảm thuế đối với ô tô, phụ tùng ô tô, hóa chất, máy móc và hàng dệt may. Thật vậy, theo Ủy ban châu Âu (EC), FTA này có thể giúp tiết kiệm 4,5 tỷ euro tiền thuế hàng năm.
Thách thức đối với FTA EU-Mercosur
Các quốc gia thành viên EU, đặc biệt là Pháp, Ireland, Áo và có khả năng là cả Ba Lan, bày tỏ những quan ngại về tác động tiềm tàng của thỏa thuận này đối với cả nền nông nghiệp châu Âu và rừng nhiệt đới Amazon. Ví dụ, theo thỏa thuận được đề xuất, EU mở cửa thị trường của mình với hạn ngạch lên tới 99.000 tấn thịt bò mỗi năm từ các nước Mercosur, đe dọa các nhà sản xuất thịt bò châu Âu. Nông dân trên khắp EU đã lên tiếng phản đối thỏa thuận thông qua liên minh Ủy ban các tổ chức chuyên môn nông nghiệp-Tổng liên đoàn các hợp tác xã nông nghiệp (COPA-COGECA) vì lo ngại giá nông sản giảm.
Các vấn đề về nhân quyền và tiêu chuẩn lao động cũng đóng vai trò trong những năm gần đây, như lá thư từ các tổ chức xã hội dân sự kêu gọi EU dừng các cuộc đàm phán thương mại để cải thiện tình hình nhân quyền ở Brazil dưới thời cựu Tổng thống Jair Bolsonaro (2019-2022).
Các tổ chức môi trường chỉ trích thỏa thuận này, lập luận rằng thỏa thuận trên có thể dẫn đến tình trạng phá rừng gia tăng. Hiện tại, họ được luật pháp châu Âu bảo vệ. Năm 2023, EU thông qua Quy định về phá rừng (EUDR), áp dụng đối với nhập khẩu 7 mặt hàng (gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành và gỗ). Những sản phẩm này không được phép nhập khẩu hoặc bán vào EU trừ khi chúng đáp ứng 3 tiêu chí, bao gồm cả tiêu chí không phá rừng. Do nhận thức được điều này có thể làm đình trệ mọi thứ, các nhà ngoại giao Brazil đã nỗ lực để khắc phục những khác biệt về các biện pháp bảo vệ này.
Những thay đổi trong giới lãnh đạo ở cả châu Âu và Nam Mỹ đã ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán, với một số nhà lãnh đạo ủng hộ thỏa thuận này hơn những người khác. Khi đảm nhiệm chức chủ tịch luân phiên trong 6 tháng của Mercosur vào tháng 7/2023, Tổng thống Brazil Lula tuyên bố rằng việc hoàn tất hiệp định thương mại tự do là ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, ông không thể hiện thực hóa mục tiêu này vì một số quốc gia thành viên EU vẫn phản đối FTA này.
Ngược lại, trước khi đảm nhiệm chức chủ tịch tháng 12/2023, Tổng thống Paraguay Santiago Pena khẳng định rằng khối này sẽ từ bỏ các cuộc đàm phán với EU và thay vào đó theo đuổi thương mại với các đối tác khác. Sau đó, vào tháng 2/2024, Bộ trưởng Ngoại giao Paraguay Ruben Ramirez tuyên bố rằng chính phủ Paraguay và Argentina đã nhất trí rằng các cuộc đàm phán FTA giữa Mercosur và EU sẽ không tiến triển thêm nữa.
Trong chiến dịch vận động tranh cử, Milei thậm chí còn đề xuất rút Argentina khỏi Mercosur, dù đe dọa này vẫn chưa thành hiện thực. Tuy nhiên, Tổng thống Milei đã không tham dự Hội nghị thượng đỉnh Mercosur tại Paraguay vào ngày 8/7/2024, với lý do “xung đột lịch trình”. Bất chấp sự ủng hộ yếu ớt của các ông Pena và Milei, Tổng thống Lula và phái đoàn Brazil dường như vẫn tin rằng thỏa thuận đã gần kề.
Cuối cùng, cả Mercosur và EU vẫn đang nỗ lực để vượt qua những trở ngại còn lại, với các cuộc thảo luận vẫn đang tiếp tục về cách giải quyết các quan ngại về môi trường và các vấn đề gây tranh cãi khác.
Các kịch bản
Khả năng cao nhất là thỏa thuận được thông qua
Tổng thống Brazil Lula và Chủ tịch EC von der Leyen đã gặp nhau tại Liên hợp quốc vào tháng 9/2024 và cho biết đã giải quyết được một số khác biệt trong các cuộc đàm phán giữa hai khối. Theo lời họ nói, phê chuẩn dường như là kết cục có khả năng xảy ra nhất.
Thỏa thuận có thể được thông qua một phần nhờ thế đa số đủ điều kiện của ít nhất 15 quốc gia EU – sau đó cần được Nghị viện châu Âu phê chuẩn – có nghĩa là việc không có sự ủng hộ từ Pháp và Áo, chẳng hạn, không gây ra mối đe dọa tồn vong. Trong khi đó, Tổng thống Paraguay Pena và thậm chí là Tổng thống Argentina Milei có thể bị thuyết phục ký kết thỏa thuận dựa vào các khả năng thương mại mà FTA này có thể mở ra.
Thỏa thuận thương mại EU-Mercosur có ý nghĩa quan trọng đối với địa chính trị toàn cầu. Thỏa thuận này có thể thúc đẩy dòng chảy thương mại, hội nhập kinh tế và quan hệ chính trị giữa châu Âu và Nam Mỹ, có khả năng dẫn đến tăng cường hợp tác trong các vấn đề toàn cầu khác. Những điều chỉnh trong thỏa thuận về các tác động môi trường tiềm ẩn, đặc biệt là liên quan đến nạn phá rừng Amazon, có thể ảnh hưởng đến chính trị khí hậu toàn cầu.
Một FTA giữa hai khối cũng ảnh hưởng đến cạnh tranh cường quốc toàn cầu. Đáng chú ý, thỏa thuận này có thể đóng vai trò là đối trọng với ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc ở cả châu Âu và Nam Mỹ. Thỏa thuận này có thể giúp tăng xuất khẩu của EU sang Nam Mỹ, có khả năng thay thế một số hàng hóa của Trung Quốc, trong khi cho phép các công ty châu Âu giành lợi thế trước các công ty Trung Quốc trong các lĩnh vực như sản xuất, công nghệ và dịch vụ. Điều này có thể làm suy yếu khả năng của Trung Quốc trong việc tận dụng mối quan hệ kinh tế để gây ảnh hưởng chính trị ở khu vực. Hơn nữa, có khả năng thỏa thuận này cạnh tranh với các dự án thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc tại Nam Mỹ, mang đến cho các nước Mercosur nguồn đầu tư và quan hệ đối tác kinh tế thay thế.
Ngoài ra, thỏa thuận này có thể thúc đẩy các tiêu chuẩn của EU trong các lĩnh vực như quyền lao động, bảo vệ môi trường và sở hữu trí tuệ, tạo ra thách thức đối với cách tiếp cận ưa thích của Trung Quốc trong các lĩnh vực này. Và vì thương mại gia tăng và sự phụ thuộc vào thương mại giữa các quốc gia có xu hướng tạo ra các ràng buộc địa chính trị và thậm chí là sự thống nhất chính sách đối ngoại, nên mối quan hệ EU-Mercosur chặt chẽ hơn có thể chuyển hướng lập trường ngoại giao của các quốc gia thành viên Mercosur trong các vấn đề toàn cầu từ Trung Quốc sang các quan điểm của EU (và Mỹ).
Khả năng có thể xảy ra là thỏa thuận vẫn trong tình trạng bấp bênh
Tất nhiên, khi xét đến thời gian đàm phán 2 thập kỷ và sau đó là 5 năm không phê chuẩn, thì hiện trạng có thể tiếp diễn. Cũng có khả năng là tổng thống của các quốc gia thành viên Mercosur không đạt được quyết định nội bộ về thỏa thuận này, trì hoãn vấn đề cho đến khi có sự gắn kết tư tưởng lớn hơn trong nhóm. Nếu có bất kỳ điều gì chỉ rõ tính chất của Mercosur cho đến nay, thì đó là việc thiếu tầm nhìn thống nhất. Ngược lại, các nhà đàm phán EU có thể không tin các thành viên Mercosur, đặc biệt là Brazil, hiện có thể đáp ứng các yêu cầu về tiêu chuẩn môi trường của EU.
Điều này có thể không phải là hồi chuông báo tử cho Mercosur, như một số người lập luận, nhưng chắc chắn sẽ đẩy nhanh việc các quốc gia thành viên Mercosur nghiêng sang Trung Quốc và hướng tới các hiệp định thương mại song phương với một quốc gia khác giống như các hiệp định mà Uruguay, Paraguay và một số quốc gia khác gần đây theo đuổi. Điều này cũng sẽ làm suy yếu sự hiện diện và ảnh hưởng của châu Âu ở Mỹ Latinh, đồng thời ngăn cản EU tiếp cận nhiều mặt hàng giá rẻ mà Mỹ Latinh có thể cung cấp.
Khả năng ít xảy ra là thỏa thuận này tiêu tan
Cũng có khả năng thỏa thuận này tiêu tan, dù khả năng là nhỏ. FTA này có sự ủng hộ của hầu hết các nhà lãnh đạo EU, cũng như Tổng thống cánh tả Lula ở Brazil, và thành công – hoặc nguyên trạng – dường như có khả năng xảy ra cao hơn nhiều so với việc các nhà lãnh đạo này cho phép một đảng bất mãn, như đảng của Tổng thống Milei và Pena, phá hỏng thỏa thuận. Tuy nhiên, nếu xảy ra, điều này phản ánh nhiều xu hướng của kịch bản trước, nhưng với những hậu quả nghiêm trọng hơn.
Như đã nói trước đó, điều này cũng có thể đẩy các quốc gia thành viên Mercosur về phía Trung Quốc, các quốc gia Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và các quốc gia khác. Tuy nhiên, theo nghĩa hiện sinh hơn, thỏa thuận chết cũng có thể đánh dấu sự kết thúc tính hữu ích của chính Mercosur, với các quốc gia thành viên từ bỏ sự gắn kết và các cuộc đàm phán nhóm để ủng hộ các thỏa thuận thuần túy song phương.
Về mặt địa chính trị, điều này phản ánh ảnh hưởng yếu ớt của EU đối với Mỹ Latinh và sự thiếu quan trọng tương đối của khu vực này so với Bắc Phi, Bắc Mỹ hay Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Một lưu ý ít tiêu cực hơn một chút – điều này có thể không cản trở tăng trưởng kinh tế chung ở Mỹ Latinh hay châu Âu, do dự báo việc thực hiện FTA này chỉ giúp mang lại mức tăng trưởng khiêm tốn là 0,02% đối với EU và 0,12-0,16% đối với các quốc gia Mercosur.
Trần Quyên
