1. Cam kết thuế quan của Nhật Bản đối với rau quả Việt Nam trong Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)

Theo văn kiện về Hiệp định CPTPP thì Nhật Bản là quốc gia thành viên có cam kết phức tạp nhất đối với sản phẩm rau quả. Trong đó, cam kết về thuế quan đối với các sản phẩm rau quả Việt Nam được chia thành bốn nhóm:

- Xóa bỏ thuế ngay khi Hiệp định có hiệu lực với phần lớn dòng thuế rau quả.

- Cắt giảm và xóa bỏ thuế theo lộ trình 4 - 15 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực với một số dòng thuế bao gồm cả rau tươi và sơ chế (hành tây, nấm hương, ngô ngọt, khoai tây…), quả tươi và sơ chế (chuối, cam, quýt, dứa và nhiều nhất là các sản phẩm rau quả đã qua chế biến (nước ép dứa, nước ép cà chua, nước ép táo...);

- Áp dụng hạn ngạch thuế quan với một số sản phẩm đậu Hà Lan, đậu và các loại rau họ đậu chế biến sẵn thuộc các mã: HS200540.190, 200551.190 và 200599.119. Mức hạn ngạch cụ thể như sau: năm thứ nhất (380 tấn); năm thứ hai (464 tấn); năm thứ ba (548 tấn); năm thứ tư (632 tấn); năm thứ năm (716 tấn) và từ năm thứ sáu là 800 tấn/ năm. Thuế suất của sản phẩm nhập khẩu trong hạn ngạch là 0%. Ngoài hạn ngạch là thuế MNF tại thời điểm nhập khẩu;

- Không xóa bỏ thuế đối với với một số mã sản phẩm đậu mã HS 071332.090, 0713334.299, đậu Hà Lan mã HS 071335.299, 071339.222, 071339.227, sốt cà chua mã HS 200290.211, 200290.221; dứa đã qua chế biến mã HS 200820.111, 200820.211.

So sánh CPTPP với AJCEP và VJEPA

Trước CPTPP, Việt Nam và Nhật Bản đã có hai FTA chung là FTA ASEAN – Nhật Bản (AJCEP) và Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA).

VJEPA là FTA song phương, được đàm phán và có hiệu lực sau AJCEP, do đó có mức cam kết về thuế quan cho cao hơn trong AJCEP. VJEPA có hiệu lực từ năm 2009, trong đó các sản phẩm rau quả có cam kết như sau:

Đối với các sản phẩm rau tươi và sơ chế thuộc Chương 07: một số sản phẩm được xóa bỏ thuế ngay sau khi có hiệu lực, còn phần lớn các sản phẩm còn lại có lộ trình xóa bỏ thuế trong vòng 11 hoặc 16 năm, một vài sản phẩm không có cam kết xóa bỏ thuế. Như vậy, ngoại trừ các sản phẩm không xóa bỏ thuế thì Nhật Bản sẽ xóa bỏ thuế cho Việt Nam đối với các sản phẩm rau tươi và sơ chế vào năm 2025.

Đối với các sản phẩm quả tươi và sơ chế thuộc Chương 08 và các sản phẩm rau quả đã qua chế biến thuộc Chương 20: toàn bộ các sản phẩm này có lộ trình xóa bỏ thuế trong vòng 16 năm. Do đó, đến năm 2025 Nhật Bản cũng xóa bỏ thuế đối với đối với các sản phẩm này của Việt Nam.

Trong khi đó, lộ trình xóa bỏ thuế dài nhất của Nhật Bản trong CPTPP đối với các sản phẩm rau quả là 15 năm. Điều này có nghĩa là đến năm 2023, theo CPTPP Nhật Bản sẽ xóa bỏ thuế đối với tất cả sản phẩm rau quả Việt Nam, trừ một số sản phẩm không xóa bỏ thuế và một số sản phẩm áp dụng hạn ngạch thuế quan.

Như vậy, về lộ trình, Nhật Bản sẽ xóa bỏ thuế đối với phần lớn rau quả theo CPTPP sớm hơn VJEPA hai năm. Đồng thời, danh mục các sản phẩm áp dụng hạn ngạch thuế quan hoặc không cam kết của CPTPP ít hơn của VJEPA.

Theo đó, xét tổng thể, mức cam kết thuế quan của Nhật Bản đối với các sản phẩm rau quả trong CPTPP cao hơn so với VJEPA.

2. Cam kết thuế quan của Nhật Bản đối với thủy sản Việt Nam trong Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)

Theo Trung tâm WTO và Hội nhập thuộc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Nhật Bản có cam kết mở cửa đối với thủy sản khá dè dặt.

Trong đó, cam kết về thuế quan đối với thuỷ sản Việt Nam được chia theo hai nhóm:

- Xóa bỏ thuế ngay khi Hiệp định có hiệu lực với khoảng 65% (317/484) dòng sản phẩm thủy sản.

- Cắt giảm và xóa bỏ thuế quan theo lộ trình 6 - 16 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực với một số dòng thuế thuỷ sản từ Việt Nam. Chi tiết như sau:

+ Lộ trình 6 năm: cắt giảm, xóa bỏ 44/484 dòng thuế;

+ Lộ trình 8 năm: cắt giảm, xóa bỏ 3/484 dòng thuế (cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to và một số loại cá ngừ khác);

+ Lộ trình 11 năm: cắt giảm, xóa bỏ 109/484 dòng thuế;

+ Lộ trình 16 năm: cắt giảm, xóa bỏ 11/484 dòng thuế (cá nishin, cá basa, cá cơm, cá thu, cá minh thái, cá nục…).

So sánh cam kết thuế quan của Nhật Bản trong CPTPP, AJCEP và VJEPA

Trước CPTPP, Việt Nam và Nhật Bản đã có 02 FTA chung hiện đang có hiệu lực là FTA ASEAN – Nhật Bản (AJCEP) và Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA).

Trong đó VJEPA là FTA song phương, lại được đàm phán và có hiệu lực sau, nên có các cam kết về thuế quan cho Việt Nam cao hơn trong AJCEP. VJEPA có hiệu lực từ năm 2009, trong đó các sản phẩm thủy sản có cam kết cụ thể như sau:

Đối với các sản phẩm thuỷ sản sống thuộc chương 03: một số sản phẩm được xóa bỏ thuế ngay sau khi có hiệu lực, phần lớn được cắt giảm theo lộ trình 5 - 10 năm, và có một số sản phẩm không có cam kết xóa bỏ thuế.

Đối với các chế phẩm từ thủy sản mã HS 1604, 1605: một số sản phẩm được xóa bỏ thuế ngay sau khi có hiệu lực, một số sản phẩm có lộ trình xóa bỏ thuế 3 - 10 năm và có một vài sản phẩm không có cam kết xóa bỏ thuế.

Như vậy, đối với các sản phẩm có cam kết cắt giảm loại bỏ thuế quan, mức cam kết trong CPTPP có thể không lớn bằng VJEPA (do lộ trình dài hơn). Tuy nhiên, CPTPP lại có mức độ mở cửa mạnh hơn VJEPA đối với những dòng sản phẩm mà trong VJEPA, Nhật Bản không cam kết xóa bỏ thuế.

Ngoài ra, qui tắc xuất xứ trong CPTPP khác với VJEPA, đặc biệt là ở nguyên tắc cộng gộp (trong CPTPP nguyên liệu có thể được cộng gộp từ cả 11 nước thành viên CPTPP trong khi VJEPA chỉ được cộng gộp nguyên liệu từ 2 nước là Việt Nam và Nhật Bản). Do đó, doanh nghiệp có thêm lựa chọn để áp dụng thuế quan ưu đãi.

3. Cam kết thuế quan của Nhật Bản đối với thịt và các sản phẩm thịt Việt Nam trong Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)

Trong Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Nhật Bản là quốc gia có cam kết mở cửa đối với thịt và các sản phẩm thịt khá dè dặt. Theo đó, phương thức cắt giảm thuế quan của Nhật Bản đối với các sản phẩm này cũng rất phức tạp, để hiểu được chính xác cần xem chi tiết phần Chú giải chung cho Biểu cam kết thuế quan của Nhật Bản tại Phụ lục 2D, Chương 2 Hiệp định CPTPP.

Về cơ bản, cam kết của Nhật Bản về thuế quan đối với thịt và các sản phẩm thịt Việt Nam gồm hai nhóm:

Nhóm xóa bỏ thuế ngay khi Hiệp định có hiệu lực với khoảng 1/3 số dòng sản phẩm thịt;

Nhóm cắt giảm và xóa bỏ thuế theo lộ trình 2 - 16 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực với khoảng 2/3 số dòng thuế. Cụ thể như sau:

- Giảm thuế xuống còn 9% từ năm 16 trở đi với thịt trâu bò tươi, ướp lạnh hoặc động lạnh, thịt má và thịt đầu của trâu bò, tươi hoặc ướp lạnh, đông lạnh…

- Xóa bỏ thuế đối với một số sản phẩm như bò sống, heo sống trên 50kg…

- Trong vòng 10 năm: giảm thuế theo công thức cụ thể về 0% đối với thịt heo nguyên con hoặc nửa con, tươi hoặc ướp lạnh, đông lạnh, không phải heo rừng; thịt mông đùi, vai và các mảnh của heo, có xương, không phải heo rừng, tươi, ướp lạnh hoặc đông lạnh.

- Lộ trình 6 năm: xóa bỏ thuế đối với thịt và phụ phẩm của gà thuộc loài Gallus domesticus chưa cắt miếng, tươi hoặc ướp lạnh; xúc xích và sản phẩm tương tự làm từ thịt, thịt sau giết mổ hoặc tiết; thực phẩm chế biến từ các sản phẩm này…

- Lộ trình 8 năm: xóa bỏ thuế đối với nội tạng heo trừ gan, không phải heo rừng, đông lạnh.

- Lộ trình 10 năm: xóa bỏ thuế đối với thịt heo tươi, ướp lạnh hoặc đông lạnh mà mỗi kg cao hơn giá tại cửa của các phẩn của heo, theo giá trị của thuế hải quan…

- Lộ trình 13 năm: xóa bỏ thuế đối với nội tạng của trâu bò tươi, đông lạnh…

Nhà xuất khẩu cần lưu ý: việc cắt giảm và xóa bỏ thuế theo lộ trình trong CPTPP của Nhật Bản có nhiều khác biệt so với lộ trình cắt giảm đều theo từng năm của các nước Thành viên khác trong CPTPP. 

Cụ thể, với mỗi lộ trình, Nhật Bản có cam kết về các cách thức cắt giảm thuế riêng. Do đó, cần đọc kỹ chú giải đối với từng lộ trình cam kết cụ thể để nhận diện xu hướng thuế quan vào Nhật Bản theo CPTPP đối với từng dòng thuế sản phẩm thịt.

Biện pháp tự vệ

Bên cạnh cam kết thuế quan như thông thường, đối với thịt và các sản phẩm thịt, Nhật Bản còn có cam kết đặc thù về áp dụng biện pháp tự vệ với một số mặt hàng thịt bò và thịt lợn. Cụ thể, đối với các sản phẩm thuộc diện áp dụng các biện pháp tự vệ này,

Nhật Bản có quyền không tiếp tục áp dụng mức thuế ưu đãi theo CPTPP mà tăng lên mức thuế MFN nếu lượng nhập khẩu các sản phẩm này vào Nhật Bản vượt quá một ngưỡng nhất định (tuỳ thuộc sản phẩm mà các ngưỡng này sẽ khác nhau theo từng năm được quy định chi tiết tại Phụ lục B-1 - Biện pháp tự vệ trong nông nghiệp, nằm trong Lộ trình cắt giảm thuế của Nhật Bản thuộc Phụ lục 2-D, Chương 2 Hiệp định CPTPP).

So sánh cam kết thuế quan của Nhật Bản trong CPTPP, AJCEP và VJEPA

Trước CPTPP, Việt Nam và Nhật Bản đã có hai FTA chung hiện đang có hiệu lực là FTA ASEAN – Nhật Bản (AJCEP) và Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA). Trong đó VJEPA là FTA song phương, lại được đàm phán và có hiệu lực sau, nên có các cam kết về thuế quan cho Việt Nam cao hơn trong AJCEP. VJEPA có hiệu lực từ năm 2009, trong đó cam kết thuế quan với các sản phẩm thịt cơ bản như sau:

Đối với động vật sống thuộc Chương 01: một số sản phẩm xoá bỏ thuế ngay (trâu, lợn bò thuần chủng để làm giống, gia cầm), còn lại không cam kết thuế (lợn bò không để làm giống)

Đối với thịt thuộc Chương 02: một số sản phẩm được xóa bỏ thuế ngay sau khi có hiệu lực, một số sản phẩm được cắt giảm theo lộ trình 7-10 năm, và có một số sản phẩm không có cam kết xóa bỏ thuế hoặc sẽ đàm phán lại sau 5 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực.

Đối với các sản phẩm thịt mã HS 1601, 1602: một số sản phẩm được xóa bỏ thuế ngay sau khi có hiệu lực, một có lộ trình xóa bỏ thuế 5 năm và phần lớn sản phẩm giữ nguyên mức thuế cơ bản hoặc không có cam kết xóa bỏ thuế.

Như vậy, CPTPP có mức mở cửa mạnh hơn VJEPA đối với các dòng sản phẩm mà trong VJEPA Nhật Bản không cam kết xóa bỏ thuế. Tuy nhiên đối với các dòng mà Nhật Bản cam kết xóa bỏ thuế theo lộ trình cả trong VJEPA và trong CPTPP thì CPTPP không mang lại lợi thế về thuế, bởi VJEPA đã hoàn tất lộ trình (do có hiệu lực từ 2009).