1. Các biện pháp bảo hộ và phòng vệ thương mại của Nam Phi

Theo số liệu thống kê của Liên hợp quốc, kim ngạch xuất nhập khẩu của Nam Phi trong năm 2017 đạt 171,3 tỷ USD, giảm 13% so với năm 2013. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của Nam Phi trong năm 2017 đạt 88,3 tỷ USD, giảm 7%; nhập khẩu đạt 83 tỷ USD, giảm 19,7. Tình trạng sụt giảm trong ngoại thương của Nam Phi do nhiều yếu tố tác động, trong đó không thể không nhắc đến những rào cản thương mại và phi thương mại của nước này.

Những rào cản thương mại và phi thương mại tại Nam Phi chủ yếu là quy trình nhập khẩu phức tạp, hàng rào thuế quan, các tiêu chuẩn kỹ thuật, định giá hải quan trên giá hóa đơn hàng hóa, giấy phép nhập khẩu, các biện pháp chống bán phá giá, tình trạng quan liêu, tham nhũng, các quy định quá chặt chẽ, tình trạng mất cắp hàng hóa, ùn tắc tại cảng...

1.1. Quy trình nhập khẩu phức tạp

Nam Phi có quy trình nhập khẩu tương đối phức tạp. Nhà nhập khẩu Nam Phi phải đăng ký tại Hải quan Nam Phi và lấy mã số nhập khẩu từ SARS. Điều này ảnh hưởng đến nhiều nhà nhập khẩu, gây ra chậm trễ trong việc thông quan hàng hóa.

Các mặt hàng bị hạn chế như thực phẩm, xăng dầu, hóa chất, hàng đã qua sử dụng, máy móc thiết bị, vàng... cần có giấy phép nhập khẩu trước ngày giao hàng. Giấy phép chỉ có hiệu lực đối với hàng hóa từ quốc gia được chỉ định, không được phép chuyển nhượng và chỉ áp dụng đối với đối tượng được cấp phép, chỉ hợp lệ trong năm được cấp.

Thông thường, các mặt hàng xuất nhập khẩu sẽ do Bộ Công Thương Nam Phi quản lý. Việc nhập khẩu các mặt hàng nông sản, thực phẩm vào Nam Phi còn chịu sự quản lý của Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp nước này.

1.2 Áp dụng hàng rào kỹ thuật về thương mại

Việc thường xuyên sửa đổi bổ sung về chính sách, những yêu cầu về hàng hóa cần được đảm bảo khi được bán tại thị trường Nam Phi, việc đưa ra những từ ngữ chưa rõ ràng và chậm trễ trong việc cấp giấy thẩm định chất lượng một số sản phẩm cũng là một trong những yếu tố gây khó khăn cho một số loại hàng hóa nhập khẩu vào Nam Phi

+ Năm 2012, Bộ Y Tế Nam Phi đã thực thi quy định ghi nhãn cho hàng thực phẩm, hạn chế việc sử dụng một số từ ngữ trên bao bì, nhãn mác sản phẩm. Năm 2014, Bộ Y tế lại đưa ra dự thảo thay đổi về yêu cầu ghi nhãn mác khiến cho nhiều nhãn hàng nhập khẩu vào Nam Phi lo ngại về việc đổi thay đổi về nhãn hiệu hiện có để tiếp tục bán sản phẩm của họ vào Nam Phi. Tuy nhiên, Bộ Y tế Nam Phi đã không triển khai các thay đổi như trong dự thảo năm 2014.

+ Tháng 12 năm 2017, Bộ Y tế Nam Phi đã ban hành sửa đổi cá quy định liên quan đến các biện pháp y tế đối với đồ uống có cồn. Các quy định sẽ có hiệu lực từ ngày 22/12/2020. Một số bên liên quan bày tỏ lo ngại về những định nghĩa không rõ ràng trong văn bản đưa ra của Bộ Y tế, những hướng dẫn về việc cảnh báo ảnh hưởng đến sức khỏe được ghi trên nhãn mác sản phẩm.

+ Giấy thẩm định chất lượng (LOA) là một trong những văn bản cần thiết cho thấy sản phẩm nhập khẩu vào Nam Phi đáp ứng được các tiêu chuẩn liên quan tại Nam Phi. Một số cơ quan cấp giấy này là Cơ quan điều chỉnh Quốc gia về các thông số kỹ thuật bắt buộc của Nam Phi (NRCS), Văn phòng tiêu chuẩn Nam Phi (SABS)... Tuy nhiên, nhiều trường hợp, trong đó phải kể đến hàng công nghệ (IT), phải mất đến hơn 350 ngày mới có được giấy chứng nhận của NRCS, gần như gấp 3 lần so với con số 120 ngày do NRCS đưa ra. Trong khi đó, LOA thường lại chỉ có giá trị trong vòng 80 ngày.

+ Nam Phi áp dụng hạn ngạch nhập khẩu đối với một số mặt hàng như thịt tươi sống, sản phẩm xăng dầu, thuôc trừ sâu, nhựa nguyên liệu, các mặt hàng cao su bao gồm lốp và băng tải, giấy bìa, một số hàng may mặc, một số hạng mục máy móc bao gồm máy biến áp, máy tiện, xẻng cơ khí và một một số mặt hàng thiết bị nông nghiệp, vàng, bạc và một số hợp kim khác.

1.3 Rào cản về an toàn vệ sinh và kiểm dịch động thực vật

+ Nam Phi áp đặt nhiều hạn chế đối với việc nhập khẩu thịt lợn như yêu cầu trữ đông nghiêm ngặt với sản phẩm thịt lợn nội địa và thịt lợn nhập khẩu. Nam Phi cũng áp đặt tiêu chuẩn hạn chế về việc pha cắt thịt lợn nhập khẩu với ký do là lo ngại về hội chứng hô hấp và sinh sản ở lợn, mặc dù điều này dường như không phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.

+ Việc kiểm định chặt chẽ được tiến hành đối với 100% các lô hàng là thực phẩm, thực phẩm đóng hộp khi cập cảng Nam Phi. Điều này gây khó khăn cho một số lô hàng về việc bố trí kho bãi để trữ hàng, thời gian kiểm định có thể kéo dài, ảnh hưởng đến hạn sử dụng của các lô hàng thực phẩm, thực phẩm đóng hộp.

1.4 Hàng rào thuế quan

Là thành viên của WTO, Nam Phi áp dụng mức thuế tối huệ quốc (MFN) cho các nước là thành viên WTO. Mức thuế MFN bình quân được Nam Phi áp dụng năm 2017 là 7,6%. Phòng Dịch vụ Doanh thu Nam Phi (SARS) xác định khoảng 90.000 mã số thuế các sản phẩm được thực thi nghiêm ngặt đối với tất cả hàng nhập khẩu.

Trong khi đó, Nam Phi có Hiệp định ưu đãi thương mại với Liên minh châu Âu, với Thị trường chung khu vực phía Nam (MERCOSUR), khu vực mậu dịch tự do Châu Âu và Cộng đồng Phát triển Nam Phi (SADC). Cùng với Hiệp định hợp tác thương mại và phát triển Châu Âu – Nam Phi, xuất khẩu của nhiều nước vào Nam Phi gặp bất lợi so với hàng hóa nhập từ EU, đặc biệt là các mặt hàng như mỹ phẩm, nhựa, dệt may, xe tải, các sản phẩm nông nghiệp và máy móc.

Trong những năm gần đây, Chính phủ Nam Phi cũng thực hiện một số chính sách về thuế nhằm bảo hộ ngành công nghiệp trong nước. Có thể kể đến việc Nam Phi tăng thuế nhập khẩu gà nguyên con lên mức tối đa là 82%, tăng 37% đối với gà nhập khẩu cả xương đông lạnh, tăng tuế nhập khẩu đối với các sản phẩm gia cầm khác. Nam Phi cũng áp dụng mức thuế chống bán phá giá với nhiều mặt hàng.

1.5 Hàng rào phi thuế quan

Bộ Công Thương Nam Phi ban hành việc cấm nhập khẩu một số mặt hàng như thuốc gây nghiện dưới mọi hình thức, vũ khí, thuốc nổ, pháo hoa, chất độc, thuốc lá với khối lượng hơn 2kg trên 1000 đơn vị hàng hóa, hàng hóa có nhãn hiệu trái với pháp luật của Nam Phi (như hàng nhái, hàng kém chất lượng, ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân), các sản phẩm sao chép bất hợp pháp các nội dung có bản quyền, hàng hóa do nhà tù sản xuất, hàng hóa đã qua sử dụng. Các sản phẩm nêu trên chỉ được nhập khẩu khi có giấy phép do Ủy ban quản lý thương mại quốc tế Nam Phi (ITAC) cấp.

Các loại hàng nhập khẩu có kiểm soát khác bao gồm chất thải, phế liệu, hàng hóa phải tuân theo các thông số kỹ thuật chất lượng.

Tháng 3/2016, Cơ quan Truyền thông Độc lập Nam Phi (ICASA) và Văn phòng Tiêu chuẩn Nam Phi (SABS) đã ký Biên bản ghi nhớ về việc sửa đổi việc ban hành Giấy chứng nhận tương thích (CoCs) cho khả năng tương thích/ tương thích điện từ của hàng hóa điện và điện tử tại Nam Phi. Điều này làm tăng gấp 5 lần chi phí chứng nhận, thiếu nguồn lực để hỗ trợ quy trình mới, thiếu linh hoạt khi cần phải có xác minh của SABS.

2. Tác động của các biện pháp bảo hộ và phòng vệ thương mại của Nam Phi tới Việt Nam

Theo số liệu thống kê của Tổng Cục Hải quan Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nam Phi trong năm 2017 đạt 751,8 triệu USD, giảm 13,4% so với năm 2016. Các mặt hàng chủ yếu Việt Nam xuất khẩu sang Nam Phi năm 2017 gồm điện thoại di động và linh kiện (giảm 23%), giày dép các loại (giảm 10%), hàng dệt may (tăng 24%), hàng nông sản (giảm 60%), hàng hải sản (tăng 73%)...

Việc nhập khẩu hàng hóa từ Việt Nam vào Nam Phi chủ yếu vẫn chịu sự cạnh tranh về thuế so với các nước đã ký Hiệp định thương mại tự do với Nam Phi, gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin, xử lý các quy trình, thủ tục nhập khẩu vào Nam Phi. Bên cạnh đó, những rủi ro do tình trạng an ninh cảng, phiền nhiễu từ nạn tham nhũng tại Nam Phi cũng là mối quan ngại cho các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu sang Nam Phi.

3. Giảm thiểu rủi ro, khó khăn cho doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường Nam Phi

Với nền kinh tế phát triển vào bậc nhất trong khu vực, Nam Phi là thị trường tiềm năng tại Châu Phi và là cửa ngõ để hàng hóa Việt Nam thâm nhập vào thị trường các nước lân cận. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp gặp khó khăn trước những rào cản thương mại, bảo hộ thương mại tại quốc gia này. Vì vậy, doanh nghiệp Việt Nam cần tìm hiểu, cập nhật thường xuyên các thông tin về chính sách thương mại của Nam Phi thông qua các công thông tin chính thức của Bộ Công Thương, Thương vụ, Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp quan tâm thị trường Nam Phi cần mạnh dạn hơn nữa trong việc tìm hiểu thị trường này; tổ chức đoàn khảo sát, nghiên cứu thị trường hoặc tham gia các đoàn khảo sát, nghiên cứu thị trường do các đơn vị uy tín tổ chức như Bộ Công Thương, Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), Đại sứ quán/Thương vụ Việt Nam tại Nam Phi... tham gia các Hội chợ triển lãm lớn tại Nam Phi và tổ chức liên hệ, đến thăm các doanh nghiệp đối tác tại Nam Phi.

Nhận thức được những khó khăn còn tồn tại trong quan hệ thương mại Việt Nam – Nam Phi, Bộ Công Thương Việt Nam và Bộ Công Thương Nam Phi đã thiết lập cơ chế làm việc chính thức như tổ chức định kỳ các kỳ họp Tiểu ban Thương mại hỗn hợp giữa hai nước nhằm tạo ra khuôn khổ pháp lý trong việc trao đổi, thảo luận những khó khăn, hạn chế, những rào cản và đề xuất giải pháp nhằm phát triển quan hệ thương mại giữa hai nước. Bên cạnh đó, việc thúc đẩy ký kết các Bản ghi nhớ như Bản ghi nhớ về hợp tác khoáng sản giữa hai nước cũng là một trong những “sách lược” nhằm tạo điều kiện cho những ngành hàng, mặt hàng đặc thù có thể trao đổi giữa hai nước./.

(Bộ phận Thương Vụ - Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi)