Kế hoạch chi tiêu tài khóa lên tới 3,5 nghìn tỷ đô la Mỹ của Biden vẫn đang bị Quốc hội Mỹ “mắc kẹt”. Trở ngại chính là ai sẽ trả tiền cho nó? Vài ngày trước, các thành viên Đảng Dân chủ trong Ủy ban Tài chính Thượng viện đang thảo luận về các kế hoạch mới cho một kế hoạch đánh thuế rộng hơn so với đề xuất trước đó của Tổng thống Biden. Việc đánh thuế mua lại cổ phiếu, “động cơ” của chứng khoán Mỹ, đã làm dấy lên lo ngại rộng rãi. Kế hoạch mới có thể đưa ra mức thuế hành vi tiêu dùng đặc biệt đối với các giao dịch mua lại, coi việc mua lại cổ phiếu như một khoản cổ tức chịu thuế cho các cổ đông. Kể từ đầu năm nay, quy mô mua lại cổ phiếu của chứng khoán Mỹ đã tăng mạnh, trở thành chất xúc tác khiến thị trường lo ngại lạm phát, dịch bệnh lặp lại và kỳ vọng giảm dần của Fed.
Theo khuôn khổ của lý thuyết tiền tệ truyền thống, thâm hụt tài khóa là sự thấu chi của việc đánh thuế trong tương lai, nhưng lý thuyết tiền tệ hiện đại không đồng ý. Cũng dưới sự hỗ trợ của lý thuyết này, các nền kinh tế phát triển, do Mỹ thống trị, đã thúc đẩy việc mở rộng nợ thông qua tình trạng dư cung tiền tệ, và từ lâu đã mất đi tín dụng và khả năng trả nợ theo nghĩa truyền thống. Một vấn đề khó khăn hơn so với việc thông qua kế hoạch chi tiêu tài khóa là trần nợ. Hiện Quốc hội Mỹ vẫn chưa đạt được thỏa thuận về việc này, Bộ trưởng Tài chính Yellen cho rằng điều này có thể gây ra vỡ nợ kỹ thuật ở Mỹ. Lần gần đây nhất, Nhà Trắng bị đình chỉ do vấn đề trần nợ, Mỹ Trái phiếu kho bạc do các nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ được ưu tiên hoàn trả, trong khi các khoản chi tiêu công trong nước ở Mỹ bị trì hoãn. Nhưng Yellen đã không công khai kế hoạch khẩn cấp lần này. Các vụ vỡ nợ tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến sự ổn định tài chính, đặc biệt là kích hoạt việc bán trái phiếu của Mỹ và đẩy tỷ lệ hoàn vốn phi rủi ro đã đi chệch khỏi quá trình phục hồi kinh tế.
Đây chỉ là tác động ngắn hạn của vấn đề nợ. Hậu quả dài hạn là một khi nó vượt quá một tỷ lệ nhất định của GDP, hiệu quả của việc mở rộng nợ để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế sẽ ngày càng thấp hơn. Kết cục của khủng hoảng là nợ, và kết cục của nợ là giảm phát. Đây cũng là lý do bên trong khiến Mỹ, nước có điều kiện kiếm tiền từ thâm hụt tài khóa, vẫn phải phát triển thêm các nguồn thuế.
Kết cục của cuộc khủng hoảng là nợ: Theo thống kê của IIF, tỷ lệ nợ toàn cầu trong GDP toàn cầu đã tăng từ 320% trước đại dịch lên 360% vào cuối năm 2020. Đến cuối năm tổng nợ trong quý đầu năm 2021 Đây là mức giảm 1,7 nghìn tỷ USD so với mức cuối năm 2020, mức giảm đầu tiên trong 10 quý qua, nhưng tổng quy mô vẫn ở mức cao 289 nghìn tỷ USD. Quy mô nợ toàn cầu giảm trong quý đầu tiên chủ yếu là do sự sụt giảm nợ ở các nền kinh tế phát triển, trong khi nợ ở các thị trường mới nổi vẫn đang tăng. Tuy nhiên, từ cuối năm 2019 đến quý 1 năm 2021, các nền kinh tế phát triển đã đóng góp hơn 2/3 trong tổng số 30 nghìn tỷ USD nợ toàn cầu mới và họ là lực lượng chính đi vay. Trong cùng thời kỳ, tỷ lệ nợ toàn cầu trên GDP tăng 35%, nhanh hơn nhiều so với tốc độ tăng kể từ cuộc khủng hoảng toàn cầu vừa qua (2008-2009: 10% -15%). Theo thống kê của phân ngành, tỷ trọng nợ chính phủ toàn cầu trong GDP tăng từ 88% lên 105% và tổng mức tăng đạt 12 nghìn tỷ USD, trong đó các nền kinh tế phát triển chiếm 10,7 nghìn tỷ USD, chủ yếu ở các nước châu Âu như Pháp, Tây Ban Nha và Hy Lạp; Tỷ lệ nợ của khu vực tư nhân phi tài chính trong GDP tăng từ 124% lên 165% và tỷ trọng nợ của Bộ Tài chính tăng lên 86%.
Có thể thấy, các cơ quan ban ngành của Chính phủ là động lực chính của đợt tăng nợ này. Từ quan điểm của các nền kinh tế lớn trên toàn cầu, ngoài Nhật Bản, Ý và Mỹ có tỷ lệ nợ/GDP vượt quá 100%, tỷ lệ nợ/GDP của Vương quốc Anh, Pháp, Tây Ban Nha và Argentina đều ở mức gần 100%.
Kết cục của nợ là giảm phát: Nợ chính phủ của Nhật Bản chiếm hơn 100% GDP vào năm 1996, hơn 180% sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và hơn 240% sau cuộc khủng hoảng đại dịch năm 2020. Về mặt tuyệt đối, vào năm 1990, quy mô nợ của chính phủ Nhật Bản là khoảng 280 nghìn tỷ yên, và hiện nay nó đã lên tới 1100 nghìn tỷ yên. Tương ứng với sự gia tăng quy mô nợ chính phủ Nhật Bản là quy mô của bảng cân đối kế toán của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, đã tăng từ 40 nghìn tỷ yên vào năm 1990 lên 680 nghìn tỷ yên hiện nay, tăng 17 lần. Tuy nhiên, xét từ tỷ lệ nợ trên sản lượng trong ba thập kỷ qua, nợ của chính phủ Nhật Bản đã tăng 820 nghìn tỷ yên, và việc in tiền của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản đã tăng 640 nghìn tỷ yên, nhưng GDP chỉ tăng 70 nghìn tỷ yên. . Đặc biệt là sau khi khoản nợ chính phủ chiếm 100% GDP vào năm 1996, nền kinh tế nội địa của Nhật Bản rơi vào thời kỳ giảm phát kéo dài và tăng trưởng thấp.
Có quan điểm cho rằng, trong bối cảnh dư cung tiền tệ và nhu cầu tín dụng chậm chạp, lạm phát thấp trong dài hạn và tăng trưởng thấp của nền kinh tế Nhật Bản liên quan trực tiếp đến chi tiêu tài khóa, giảm đầu tư xây dựng kinh tế và mở rộng chi tiêu an sinh xã hội. Nguyên nhân sâu xa là quá trình già hóa và chuyển giao công nghiệp. Nhưng vấn đề dễ bị bỏ qua là áp lực trả nợ tăng dần. Mặc dù chi tiêu tài khóa của Nhật Bản phụ thuộc nhiều vào vốn hóa nợ của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, nhưng điều đó không có nghĩa là doanh thu tài khóa có thể bị từ bỏ hoàn toàn. Kể từ năm 2000, Nhật Bản đã hết lần này đến lần khác tăng thuế tiêu dùng, đồng thời phục hồi thanh khoản tiền tệ được giải phóng thông qua các khoản chi tiêu tài chính. “Thuế phục hồi vương miện mới”. Nó được chuẩn bị để tăng thuế tiêu thụ từ 10% hiện tại lên 15% sau khi dịch bệnh kết thúc.
Sự bù trừ lẫn nhau của các chính sách tiền tệ và tài khóa một cách khách quan tạo ra một “cái bẫy thanh khoản”. Về bản chất, áp lực trả nợ liên tục gia tăng đã khiến hiệu quả mở rộng nợ liên tục giảm. Có thể thấy trước rằng với sự gia tăng đáng kể của nợ, tỷ trọng chi lãi vay trong thu ngân sách của Chính phủ và GDP sẽ tiếp tục tăng lên, điều này sẽ làm tăng áp lực trả nợ và trả lãi cho các khoản chi tiêu tài khóa ở nhiều quốc gia, từ đó đe dọa đến các khoản chi tiêu công khác. Đặc biệt đối với các nền kinh tế thị trường mới nổi không có điều kiện thực hiện thâm hụt tiền tệ, bài kiểm tra mà họ phải đối mặt sẽ khắc nghiệt hơn so với Nhật Bản.
(Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Nam Ninh)
