Đông Nam Á đang nổi lên là địa bàn hấp dẫn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Theo Báo cáo “ASEAN Economic Community 2025 and FDI” công bố ngày 9/10/2024 của UNCTAD và Ban Thư ký ASEAN, năm 2023 ASEAN tiếp tục dẫn đầu thu hút FDI trong các thị trường đang phát triển với số vốn 230 tỷ USD, tăng 1% so với năm 2022 và chiếm 17% tỷ trọng toàn cầu, bất chấp mức sụt giảm 10% của dòng vốn FDI trên thế giới.
Các ngành dẫn đầu thu hút FDI tại Đông Nam Á bao gồm tài chính (92 tỷ USD, tăng 53%), chế tạo (50,5 tỷ USD), công nghệ và R&D (21 tỷ USD), thương mại và giao thông. Lĩnh vực công nghệ và R&D tăng nhanh nhất từ 0,3 tỷ USD năm 2022 lên 21 tỷ USD năm 2023. Hầu hết các dự án R&D và đổi mới sáng tạo tập trung tại Singapore, ngoài ra Malaysia, Thái Lan và Indonesia cũng thu hút một số dự án.
Theo UNTACD và các cơ quan nghiên cứu, một số xu hướng FDI đang nổi lên tại Đông Nam Á bao gồm:
Thứ nhất, gia tăng vốn FDI từ Trung Quốc. Vốn FDI Trung Quốc vào Đông Nam Á đã tăng từ 4 tỷ USD năm 2010 lên 17 tỷ USD năm 2023, đạt tổng cộng 140 tỷ USD trong giai đoạn 2010 – 2023, đứng thứ ba sau Mỹ và Nhật Bản, với tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm 16,5%. Số lượng công ty Trung Quốc hoạt động tại Đông Nam Á đã tăng lên 6.500 vào năm 2022. Các lĩnh vực đầu tư chính từ Trung Quốc vào Đông Nam Á bao gồm chế tạo (5 tỷ USD trong giai đoạn 2021 – 2023), thương mại (2,9 tỷ USD), bất động sản (2,6 tỷ USD), tài chính và bảo hiểm (1,7 tỷ USD), công nghệ thông tin (963 triệu USD, tập trung vào trung tâm dữ liệu và công nghệ số) và xây dựng (724 triệu USD).
Những năm gần đây, FDI từ Trung Quốc vào Đông Nam Á có hai điều chỉnh đáng chú ý. Một là điều chỉnh về cơ cấu đầu tư, với sự gia tăng hoạt động của các doanh nghiệp tư nhân bên cạnh các tập đoàn của nhà nước và sự dịch chuyển từ các ngành bất động sản và tài chính sang ngành chế tạo. UNTACD nhận định căng thẳng thương mại và tác động của đại dịch Covid-19 là nhân tố khiến FDI của Trung Quốc vào ngành sản xuất Đông Nam Á tăng 3 lần trong hai năm 2022 – 2023. Đối với lĩnh vực dịch vụ, FDI của Trung Quốc ngày càng tập trung vào ngành kinh tế số và hạ tầng số, nhất là thông qua hoạt động của các tập đoàn công nghệ lớn như Alibaba, Tencent, Baidu… bao gồm các dự án đầu tư xây dựng hơn 25 trung tâm dữ liệu tại các nước Đông Nam Á. FDI của Trung Quốc cũng đang gia tăng trong hoạt động chế biến và khai thác khoáng sản thiết yếu, đặc biệt tại Indonesia.
Một số công ty Trung Quốc đang đẩy mạnh thành lập các trung tâm khu vực để đầu tư vào các nước Đông Nam Á, tương tự như cách thức đầu tư thông qua Hồng Công trước đây. Singapore nổi lên là trung tâm khu vực của nhiều tập đoàn công nghệ lớn của Trung Quốc như China Telecom, Alibaba, Bytedance…
Hai là, các dự án đầu tư gắn với sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Bên cạnh các dự án FDI, các công ty Trung Quốc đang đẩy mạnh triển khai các dự án theo hình thức hợp đồng phát triển cơ sở hạ tầng tại Đông Nam Á về năng lượng, giao thông, viễn thông, khu công nghiệp… đưa giá trị vốn đầu tư của Trung Quốc trong lĩnh vực xây dựng tại Đông Nam Á lên 290 tỷ USD giai đoạn 2010 – 2023. Các dự án kinh doanh theo hợp đồng của Trung Quốc có sự khác biệt tại nước tiếp nhận, tập trung vào điện lực và thủy điện tại Lào; khai thác nickel và năng lượng, giao thông tại Indonesia; giao thông và khu công nghiệp tại Malaysia. UNCTAD nhận định sáng kiến BRI đã thúc đẩy sự tham gia của các tập đoàn Trung Quốc vào lĩnh vực hạ tầng tại châu Á, trong đó 20 dự án xây dựng lớn nhất giai đoạn 2020 – 2023 liên quan đến BRI.
Thứ hai, các dự án đầu tư hình thành chuỗi cung năng lượng tái tạo. Giai đoạn 2020 – 2023 các ngành năng lượng tái tạo tại Đông Nam Á thu hút lượng vốn FDI bình quân hơn 27 tỷ USD/năm, chiếm ¼ lượng vốn FDI mới vào khu vực. Các lĩnh vực thu hút FDI lớn gồm khai thác và chế biến khoáng sản thiết yếu, sản xuất điện từ nguồn năng lượng tái tạo và sản xuất bền vững. Các dự án liên quan đến chuỗi cung ứng năng lượng tái tạo chiếm 12/20 dự án lớn nhất vào khu vực giai đoạn 2020 – 2023, tập trung vào Việt Nam, Indonesia và Philippines.
Vốn FDI vào lĩnh vực sản xuất điện từ nguồn năng lượng tái tạo tại Đông Nam Á đã tăng từ 11 tỷ USD/năm giai đoạn 2015 – 2019 lên 14 tỷ USD/năm giai đoạn 2020 – 2023. Đây là kết quả từ nỗ lực của Chính phủ các nước cải thiện môi trường kinh doanh, ưu đãi các dự án năng lượng tái tạo, ban hành biểu giá điện hỗ trợ, khuyến khích kinh doanh điện áp mái và ưu đãi tiêu thụ năng lượng tái tạo. Thời gian tới, khu vực Đông Nam Á có tiềm năng lớn để khai thác các dự án năng lượng tái tạo với tổng công suất hơn 17.000 GW, phần lớn đến từ nguồn năng lượng mặt trời.
Thứ ba, Đông Nam Á là địa bàn nổi lên về thu hút đầu tư công nghệ. Hãng tin Bloomberg nhận định Đông Nam Á là thị trường trọng điểm tiếp theo (the next big thing) về công nghệ. Theo nghiên cứu của Phòng Thương mại Mỹ tại Thượng Hải, Đông Nam Á là địa bàn hấp dẫn đầu tư hàng đầu trong xu hướng dịch chuyển hiện nay, trong đó Singapore, Indonesia, Việt Nam, Philippines, Malaysia và Thái Lan được nhiều doanh nghiệp nước ngoài quan tâm. Công nghệ điện tử, trí tuệ nhân tạo (AI) và trung tâm dữ liệu là động lực quan trọng thu hút FDI vào khu vực Đông Nam Á. Thời gian gần đây, Malaysia thu hút đầu tư nhiều nhất vào xây dựng trung tâm dữ liệu, đồng thời Thái Lan, Indonesia và Việt Nam cũng đang chú trọng thu hút các tập đoàn công nghệ hàng đầu trong lĩnh vực này.
(Đại sứ quán Việt Nam tại Brunei)
