Với 300 triệu USD, điều tốt đẹp nhất chính phủ Israel có thể làm là gì nhằm tăng cường nền kinh tế đất nước? Liệu có nên đầu tư vào một nhà máy riêng lẻ, thậm chí vào một nhà máy đã được đổi mới và hiện đại? Hay chính phủ nên chia đều nguồn vốn này cho hàng trăm doanh nghiệp cỡ vừa nhằm hy vọng một vài doanh nghiệp trong số đó có thể mở rộng quy mô? Lựa chọn nào sẽ tạo ra nhiều công ăn việc làm, góp phần tăng trưởng kinh tế và xuất khẩu hơn?
Đây là những câu hỏi quan trọng mà chính phủ Israel đã không tự vấn khi đồng ý trợ cấp cho kế hoạch 5 tỉ USD của Intel nhằm nâng cấp nhà máy điều hành Kiryat Gat. Trợ cấp của chính phủ Israel đi theo hai hướng, thứ nhất là trợ cấp trực tiếp khoảng 300 triệu USD và áp dụng mức thuế suất rất thấp 5% đối với Intel. Phần còn lại của 5 tỉ USD là từ chính Intel, đây là nguồn tài chính lớn thúc đẩy nền kinh tế Israel. Việc một công ty đa quốc gia cam kết đầu tư lớn tại Israel là không thường gặp. Tuy nhiên Intel tin tưởng Israel và ngược lại.
Vấn đề là thiếu sự hoạch định chính sách trong tất cả quá trình này. Chính phủ chỉ quan tâm tới việc làm thế nào để thuyết phục Intel đầu tư vào Israel hơn là làm cách nào có thể sử dụng 300 triệu USD hiệu quả nhất. Chính phủ tập trung xem xét những điều kiện có thể thuyết phục Intel mở rộng hoạt động và đóng góp cho xuất khẩu và tạo ra công ăn việc làm cho người lao động tại miền nam Israel. Liệu Intel có đầu tư nếu thiếu khoản viện trợ này, hoặc mức tốĩ thiểu cho khoản viện trợ là bao nhiêu?
Các nghi vấn này đặc biệt được quan tâm trong bối cảnh những diễn tiến gần đây. Trước tiên là tác động của các chính sách cải tổ thuế của Tổng thống Trump, qua đó cắt giảm thuế doanh nghiệp tại Mỹ từ 35% xuống 21% với mục tiêu tạo thêm công việc cho người dân Mỹ. Thứ hai là các vấn đề tài chính của Tập đoàn dược phẩm Teva đã khiến họ phải sa thải số lượng lớn nhân viên mặc dù đã nhận được ưu đãi về thuế lớn trong nhiều năm qua. Thứ ba là việc các doanh nghiệp vừa và nhỏ ngày càng tăng cường chỉ trích sự ưu tiên của chính phủ dành cho các công ty lớn mặc dù các doanh nghiệp nhỏ luôn tạo ra nhiều công việc hơn.
Mỹ đang tiến hành cải tổ thuế và chính phủ Israel biêt rõ việc nay sẽ làm thay đổi cách các công ty quyết định nơi đặt văn phòng và nhà máy. Phản ứng trươc chính sách của Mỹ, Thủ tướng Israel Netanyahu muốn giảm thuế tại Israel, tuy nhiên ông tiến hành một cách chọn lọc. Nếu một công ty lớn muốn vào Israel, ông sẽ trải thảm đỏ chảo mừng và giảm thuế cho họ. Nếu mọt công ty địa phương nhỏ muốn mở rộng quy mô, họ sẽ phải trả mức thuế trung bình. Họ không có sự lựa chọn nào ngoài việc hoạt động tại Israel, vậy tại sao phải ưu đãi họ?
Đối với Israel, Intel không phải là một công ty bình thường. Intel đã hoạt động tại Israel từ năm 1974 và đã đầu tư 34 tỉ USD. Hiện nay, các nhà máy và trung tâm nghiên cứu và phát triển của Intel tại Israel đã tuyên dụng 12.000 người, xếp thứ 10 trong hệ thống nhân lực toàn cầu của Intel. Năm 2017, Intel đã tiêu tốn 15 tỉ USD để mua lại công ty Mobileye của Israel. Không có một tập đoàn đa quốc gia nào khác như vậy có mặt tại nhà nước Do Thái này. Tuy nhiên, Intel cũng nhận được 1,5 tỉ USD trợ cấp trực tiếp từ chính phủ Israel và được hưởng các ưu đãi thuế trị giá hàng tỉ USD.
Israel đã sửa đổi các điều khoản trong Luật Khuyến khích Đầu tư Tài chính nhưng các thay đổi này không bao gồm sự trợ cấp cho các tập đoàn lớn. Chính phủ Israel luôn muốn tiếp tục trợ cấp cho Intel. Trong những thập kỷ qua, Intel luôn duy trì là một doanh nghiệp lớn mạnh và ổn định. Tại Israel, Intel là môi trường thực tiễn về điều hành và ứng dụng các công nghệ cao tiên tiến nhất. Nhiều người từng làm việc cho Intel đã thành lập công ty riêng. Tập đoàn này chiếm 8% kim ngạch xuất khẩu công nghệ của Israel.
Những con số này thật ấn tượng nhưng chưa thể lý giải câu hỏi: Điều gì sẽ xảy ra nêu 300 triệu USD được viện trợ trực tiếp cho các doanh nghiệp nhỏ. Đây là câu hỏi lặp đi lặp lại bởi theo chu trình kinh doanh tự nhiên, vài năm một lần, Intel sẽ cần hàng tỉ USD để nâng cấp nhà máy. Không giống như những người đăng ký xin viện trợ khác, Intel không phải thông qua quá trình hành chính thông thường. Việc Intel đăng ký xin viện trợ sẽ được xem xét bởi ba cơ quan chính là Bộ Tài chính, Bộ Kinh tế và Công nghiệp và Cơ quan Thuế Israel.
(ĐSQVN tại Israel – Theo Haaretz, ngày 27/2/2018)
