Mặc dù đã có mặt lâu dài với tư cách là khách mời tại các hội nghị thượng đỉnh G20, Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vẫn phải đối mặt với một hành trình phức tạp để trở thành thành viên chính thức của diễn đàn kinh tế hàng đầu thế giới này. Việc Liên minh Châu Phi trở thành thành viên mới đầu tiên của G20 vào năm 2023 đã khơi mào cho các cuộc thảo luận về khả năng ASEAN được nâng cấp từ khách mời thành thành viên. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đòi hỏi phải điều hướng những khó khăn trong quan hệ ngoại giao chưa từng có.
Mối quan hệ hiện tại của ASEAN với G20 khá mạnh mẽ nhưng vẫn còn hạn chế. Trong khi Indonesia là quốc gia duy nhất của ASEAN nằm trong nhóm các thành viên thường trực của G20, sự hiện diện của ASEAN chủ yếu thông qua vị trí Chủ tịch ASEAN với tư cách khách mời, cùng với Singapore, quốc gia nhận được lời mời tham dự các cuộc họp G20. Mặc dù điều này mang lại quyền phát biểu tại các diễn đàn G20, ASEAN không có quyền xây dựng sự đồng thuận giống như các thành viên chính thức. Sự khác biệt này rất quan trọng vì khách mời có thể phát biểu nhưng không thể hình thành hay ngăn cản các quyết định cuối cùng về chính sách kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến 676,6 triệu người dân và nền kinh tế trị giá 3,8 nghìn tỷ USD của Đông Nam Á.
Tầm quan trọng kinh tế của khu vực là rõ ràng. Đông Nam Á đóng vai trò là trung tâm quan trọng cho sản xuất toàn cầu, vận chuyển hàng hóa và đổi mới sáng tạo kỹ thuật số. Các tuyến đường thủy chiến lược, bao gồm Eo biển Malacca, chiếm khoảng một phần ba thương mại toàn cầu. Các cảng ở Singapore, Indonesia và Malaysia có hiệu quả vượt trội so với các cảng ở Bắc Mỹ và châu Âu. Quá trình phát triển kinh tế số của khu vực cũng rất ấn tượng, với dự báo GDP khu vực sẽ tăng thêm 1 nghìn tỷ USD vào năm 2030. Những số liệu này cho thấy trọng lượng kinh tế của ASEAN tương đương hoặc vượt qua một số thành viên G20 hiện tại.
Ngoài các chỉ số kinh tế, tầm quan trọng chiến lược của ASEAN nằm ở vai trò cầu nối ngoại giao. Hiệp hội này đã phát triển kinh nghiệm trong việc quản lý quan hệ giữa các cường quốc, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc, trong khi duy trì sự đoàn kết trong khu vực. Kinh nghiệm này có thể mang lại lợi ích cho G20, đặc biệt khi quản trị toàn cầu đang đối mặt với sự phân cực gia tăng.
ASEAN đã có những đóng góp đáng kể vào các vấn đề liên quan đến G20. Hiệp hội này đã có những bước tiến lớn trong việc tăng cường khả năng chống chịu của chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt thông qua Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới. Các sáng kiến trong lĩnh vực hội nhập kỹ thuật số, bao gồm Hiệp định Khung Kinh tế Số ASEAN và các sáng kiến thanh toán xuyên biên giới, là mô hình cho sự bao gồm tài chính. ASEAN cũng có các cách tiếp cận sáng tạo trong việc tài trợ cho quá trình chuyển đổi khí hậu, chẳng hạn như thông qua Hệ thống phân loại Tài chính Bền vững ASEAN.
Tuy nhiên, con đường trở thành thành viên G20 gặp không ít thách thức. Việc Liên minh Châu Phi gia nhập G20 vào năm 2023 đánh dấu sự thay đổi đầu tiên về thành viên trong lịch sử G20, đòi hỏi sự đồng thuận tuyệt đối từ tất cả các thành viên hiện tại. Thành công này được thúc đẩy mạnh mẽ bởi Ấn Độ trong vai trò chủ tịch G20, điều này chứng tỏ sự quan trọng của sự hỗ trợ chiến lược từ các thành viên chủ chốt. Tuy nhiên, mặc dù đây là một tiền lệ quan trọng, nó không vạch ra một lộ trình rõ ràng cho việc mở rộng thành viên trong tương lai. Không giống như Liên minh Châu Phi, có thể khẳng định mình là tiếng nói của một lục địa thống nhất, ASEAN đối mặt với nhiệm vụ phức tạp là chứng tỏ khả năng hành động một cách nhất quán dù có sự đa dạng trong thành viên.
Phối hợp nội bộ vẫn là một thách thức quan trọng. Mặc dù Indonesia, là thành viên duy nhất của ASEAN trong G20, có thể vận động cho lợi ích của khối, việc đạt được tư cách thành viên chính thức đòi hỏi sự hỗ trợ thống nhất từ tất cả mười quốc gia ASEAN. Các phản ứng khác nhau trong ASEAN đối với các vấn đề khu vực như tranh chấp Biển Đông và cuộc khủng hoảng chính trị ở Myanmar đã làm nổi bật khó khăn trong việc đạt được sự đồng thuận về các vấn đề quốc tế lớn. Điều này làm phức tạp nhiệm vụ trình bày ASEAN như một tiếng nói thống nhất trong quản trị toàn cầu.
Quá trình chuyển từ khách mời sang thành viên chính thức đòi hỏi ASEAN phải có một sự thay đổi chiến lược. Mặc dù quyền phát biểu tại các cuộc họp G20 mang lại cơ hội đóng góp, tư cách thành viên chính thức sẽ mang lại ảnh hưởng trực tiếp lên các quyết định kinh tế toàn cầu ảnh hưởng đến khu vực. Để đạt được điều này, ASEAN cần không chỉ có các thành tích kinh tế vững chắc mà còn phải thực hiện một chiến dịch ngoại giao phối hợp để chứng minh khả năng hành động thống nhất.
Một chiến lược thành công sẽ đòi hỏi nhiều bước đi cụ thể. ASEAN cần tận dụng hiệu quả hơn sự hiện diện của mình tại các diễn đàn G20. Chủ tịch ASEAN và Singapore, với tư cách khách mời thường xuyên, có thể phối hợp thông điệp của mình để làm nổi bật các đóng góp của khối đối với quản trị toàn cầu. Vị trí của Indonesia trong G20 tạo ra cơ hội bổ sung để thúc đẩy mục tiêu của ASEAN, nhưng nỗ lực này cần sự hỗ trợ từ ngoại giao chủ động của tất cả các quốc gia thành viên.
ASEAN cũng cần củng cố lập luận của mình bằng cách thể hiện các giải pháp thiết thực cho các thách thức toàn cầu. Các thành tựu của ASEAN trong lĩnh vực tích hợp thanh toán số, chống chịu chuỗi cung ứng và sáng kiến tài chính khí hậu phù hợp trực tiếp với các ưu tiên của G20. Những thành công này cần được trình bày trong bối cảnh rộng lớn hơn về vai trò của ASEAN trong việc giải quyết các thách thức kinh tế toàn cầu. Quan trọng hơn, ASEAN cần chứng minh khả năng quản lý khủng hoảng được cải thiện, học hỏi từ những kinh nghiệm về các tranh chấp khu vực và các thách thức chính trị.
Con đường phía trước đòi hỏi một sự điều phối ngoại giao khéo léo. ASEAN cần xác định và phát triển sự ủng hộ từ các thành viên G20 có thiện chí đối với mục tiêu của mình. Việc xây dựng liên minh với các nền kinh tế G20 mới nổi, đặc biệt là những quốc gia kêu gọi đại diện lớn hơn cho Nam toàn cầu, có thể tạo động lực cho việc xem xét tư cách thành viên. Khối cũng nên giải quyết những lo ngại về hiệu quả ra quyết định bằng cách đề xuất các cơ chế rõ ràng cho việc tham gia vào quá trình xây dựng đồng thuận của G20.
Việc gia nhập G20 là cơ hội để ASEAN định nghĩa lại vai trò của mình trong quản trị toàn cầu. Mặc dù việc Liên minh Châu Phi gia nhập đã mở ra cánh cửa cho việc mở rộng thành viên, thành công của ASEAN sẽ phụ thuộc vào khả năng đoàn kết đằng sau mục tiêu này và chứng minh một cách hiệu quả rằng tư cách thành viên chính thức sẽ nâng cao hiệu quả của G20 thông qua các thành tích kinh tế đã được chứng minh và cam kết hợp tác toàn cầu.
(Theo East Asia Forum)
