Việt Nam đang giành được lợi thế trong cuộc đua trở thành con hổ tiếp theo ở châu Á.
Theo Eastasiaforum, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 và căng thẳng thương mại Mỹ-Trung gia tăng, Việt Nam đã vượt qua Hàn Quốc để trở thành đối tác thương mại lớn thứ 6 của Mỹ, tính theo giá trị nhập khẩu vào năm 2022.
Sự nhảy vọt này thể hiện một bước ngoặt quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đó là các mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam sang Mỹ không chỉ có hàng dệt may mà còn có cả các sản phẩm công nghệ cao.
Đến cuối năm 2023, nhiều sản phẩm chủ lực của Apple sẽ được lắp ráp tại Việt Nam. Thay vì cạnh tranh với danh hiệu “công xưởng thế giới” của Trung Quốc, Việt Nam đã tự coi mình là điểm đến sản xuất bổ sung cho Trung Quốc trong hệ sinh thái chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi làm như vậy, Việt Nam đã có được một số thị phần xuất khẩu công nghệ của Trung Quốc và được cho là nước hưởng lợi lớn nhất từ sự tách rời kinh tế Mỹ-Trung.
Việt Nam đã cung cấp một môi trường “trung lập” rất cần thiết để các công ty công nghệ tài chính (fintech) nước ngoài giảm thiểu rủi ro và định hướng lại khả năng của họ trước sự cạnh tranh quyền lực lớn giữa Mỹ và Trung Quốc – bao gồm cả việc Apple chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc, khoản đầu tư 1,6 tỷ USD của Amkor Technology có trụ sở tại Mỹ vào một nhà máy bán dẫn. Việt Nam cũng đang chào đón công ty Huawei trở lại.
Việt Nam có tiềm năng trở thành nước xuất khẩu hàng hóa công nghệ cao lớn thứ 4 sau Trung Quốc, lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) và Đức. Mặc dù Việt Nam hiện giữ vị trí thứ 7, nhưng tốc độ tăng trưởng không có đối thủ – tỷ trọng hàng hóa công nghệ cao trong xuất khẩu của Việt Nam đạt 42% năm 2020, tăng so với mức 13% năm 2010.
Xét về một số khía cạnh, Việt Nam đang “theo sau” Trung Quốc trong nỗ lực trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình cao. Tuy nhiên, không giống Trung Quốc, cách phát triển của Việt Nam được coi là không đe dọa đến các nền kinh tế phương Tây và châu Á. Thông qua chính sách đối ngoại “độc lập”, Việt Nam có thể phòng ngừa và phát triển trong môi trường địa chính trị ngày nay.
Nhiều ý kiến thừa nhận rằng sự điều chỉnh của Chính phủ Việt Nam trong việc mở cửa đất nước cho thương mại tự do và đầu tư trực tiếp nước ngoài có thể được coi là cực kỳ tích cực và không đe dọa đến hệ thống thương mại toàn cầu.
Trong những thập kỷ trước, Hàn Quốc, Trung Quốc và vùng lãnh thổ Đài Loan đã chuyển từ sản xuất công nghệ thấp sang sản xuất công nghệ cao tiên tiến. Có thể mất khoảng 15 năm để GDP bình quân đầu người của Việt Nam – là 4.320 USD năm 2023 – đạt được mức GDP bình quân đầu người năm 2023 của Trung Quốc là 12.540 USD.
Trong khi Apple đang giao nhiệm vụ cho các nhà cung cấp của mình đầu tư, sản xuất, lắp ráp sản phẩm tại Việt Nam, câu hỏi đặt ra là liệu Việt Nam có nắm bắt được cơ hội giá trị gia tăng và chứng kiến các công ty Việt Nam dần trở thành nhà cung cấp của Apple hay không. Điều này có vẻ khó xảy ra trong ngắn hạn, vì tất cả các nhà cung cấp của Apple đều là các công ty có vốn đầu tư nước ngoài của Trung Quốc hoặc Đài Loan đã chuyển đến Việt Nam.
Mặc dù xuất khẩu công nghệ cao của Việt Nam đang thúc đẩy sự tăng trưởng của đất nước, vẫn có sự phụ thuộc quá mức vào nguồn đầu tư của nước ngoài, với khoảng 70% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam do các công ty nước ngoài chi phối và nắm giữ. Tiềm năng tăng trưởng GDP bình quân đầu người của Việt Nam thấp hơn đáng kể so với các con hổ châu Á khác sau khi đạt mức thu nhập trung bình thấp.
Tuy nhiên, có một “điểm sáng” đáng kể – dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hiện tại từ các công ty fintech đang giúp Việt Nam có thêm thời gian để giải quyết sự phụ thuộc vào đầu vào đổi mới của nước ngoài. Ví dụ, Chính phủ Việt Nam có thể thuyết phục Apple đầu tư vào nghiên cứu và phát triển cũng như tăng cường mối quan hệ với các trường đại học và sinh viên Việt Nam, như Apple đã làm ở Trung Quốc.
Việt Nam đã có vị thế đặc biệt để trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong thập kỷ tới. Và thành công của Việt Nam trong việc kiểm soát đại dịch COVID-19 cùng với tư cách là nền kinh tế hoạt động hàng đầu châu Á trong thời kỳ đại dịch đã củng cố uy tín và danh tiếng của đất nước như một môi trường an toàn và thân thiện cho FDI.
Cuộc đua trở thành con hổ châu Á tiếp theo của Việt Nam có những thách thức, bao gồm cả câu hỏi làm thế nào để giảm sự phụ thuộc quá mức của đất nước đầu vào đổi mới của nước ngoài. Tuy nhiên, có vẻ như các yếu tố cốt lõi của hệ sinh thái đổi mới đang bén rễ khi Việt Nam khẳng định mình là cường quốc xuất khẩu công nghệ cao.
Trong bối cảnh mất cân bằng toàn cầu và đại dịch toàn cầu, Việt Nam đã nổi lên như một trường hợp ngoại lệ, cho thấy là một mô hình tăng trưởng có tiềm năng. Việt Nam đang giành được lợi thế trong cuộc đua trở thành con hổ tiếp theo ở châu Á.
Thọ Anh
