Quan hệ ASEAN-EU được thiết lập vào năm 1977 và nâng lên thành Đối tác chiến lược vào năm 2020. Sau 45 năm quan hệ hai bên tiến triển và bao trùm trên nhiều lĩnh vực. Ngày 14/12, lần đầu tiên các nhà lãnh đạo Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Liên minh châu Âu (EU) sẽ tiến hành hội nghị cấp cao trực tiếp đầu tiên tại trụ sở EU ở Brussels (Bỉ).
Sự kiện đánh dấu 45 năm quan hệ ngoại giao ASEAN – EU được kỳ vọng sẽ mở ra một kỷ nguyên quan hệ kinh tế tốt đẹp hơn, cũng như giúp các nhà sản xuất châu Âu tại châu Á đẩy mạnh các hợp tác thực chất hơn.
Như thông báo của EU, tại “Hội nghị cấp cao ASEAN-EU đầu tiên được tổ chức sau đại dịch Covid-19, các nhà lãnh đạo châu Âu sẽ thảo luận với các nhà lãnh đạo ASEAN về cách EU có thể mở rộng các thỏa thuận hợp tác kinh tế và hỗ trợ cơ sở hạ tầng cho các nước Đông Nam Á. Đổi lại, EU có thể kỳ vọng các nước Đông Nam Á sẽ đóng vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng cho các nước châu Âu”.
Nhận định về mối quan hệ EU-ASEAN thời gian qua, chuyên gia Axel Goethals, Giám đốc điều hành Viện nghiên cứu châu Âu về châu Á (EIAS) cho rằng, hai khối đã có mối quan hệ tốt đẹp nhưng hiện nay, EU đang bắt đầu thực sự quan tâm và coi trọng quan hệ với ASEAN, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị và xung đột trên thế giới.
ASEAN đã cho thấy, đây là một khu vực năng động và EU đã bắt đầu đàm phán thương mại với từng quốc gia ASEAN như Singapore và Malaysia vào năm 2010, Việt Nam năm 2012, Thái Lan năm 2013, Philippines năm 2015 và Indonesia năm 2016. Hiện các Hiệp định thương mại tự do (FTA) EU với Singapore và Việt Nam đã hoàn tất. Hy vọng, tại Hội nghị thượng đỉnh này, EU sẽ nối lại đàm phán thương mại với Thái Lan và chính phủ mới của Philippines và Malaysia. Các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra với Indonesia cũng dự kiến sẽ được thảo luận song phương.
Việc đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu trong thời gian vừa qua mà EU chịu tác động khiến châu lục này càng tập trung tăng cường quan hệ với châu Á. Hơn nữa, căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, giữa Mỹ và Nga đã ảnh hưởng đến thương mại thế giới. Theo chuyên gia Axel Goethals, điều này buộc EU phải đa dạng hóa nguồn cung và việc sản xuất cũng như tăng cường trao đổi thương mại với ASEAN. Vì thế, EU càng phải chú trọng đàm phán FTA với nhiều quốc gia khác của ASEAN như Indonesia, Malaysia, Philippines.
Phát biểu với báo giới trước thềm Hội nghị thượng đỉnh EU-ASEAN kỷ niệm 45 năm quan hệ, một quan chức EU khẳng định, đây là cơ hội để hai khu vực cùng đưa ra cam kết về quan hệ đối tác chiến lược giữa hai bên, cũng như cùng cam kết tuân thủ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị hiện nay.
ASEAN hiện là đối tác thương mại lớn thứ ba của EU sau Mỹ và Trung Quốc, với kim ngạch thương mại trị giá hơn 215,9 tỷ Euro trong năm 2021. Hai khối bắt đầu đàm phán về một hiệp định thương mại tự do vào năm 2007, nhưng thay vào đó lại chọn các hiệp định thương mại song phương. Theo Ủy ban châu Âu, các hiệp định thương mại và đầu tư song phương có thể đóng vai trò là nền tảng cho một Hiệp định thương mại tự do EU-ASEAN trong tương lai.
Trong dịp này, Cơ quan Hành động đối ngoại châu Âu (EEAS) cũng đã ban hành Kế hoạch Hành động cho quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-EU giai đoạn 2023-2027. Kế hoạch vạch ra 4 lĩnh vực hợp tác cần thúc đẩy, đồng thời nhấn mạnh hai ưu tiên chính là kinh tế-thương mại và chính sách an ninh.
Giới chuyên gia đều cho rằng, còn rất nhiều tiềm năng chưa được khai thác trong ASEAN, khu vực đang trên đà trở thành nền kinh tế lớn thứ năm thế giới trong 4 đến 5 năm tới, và chúng tôi muốn hoàn thiện thêm các hiệp định thương mại song phương. Điều đó rất quan trọng đối để đa dạng hóa chuỗi cung và cầu.
Chẳng hạn, trong sự kiện lần này, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula Von Der Leyen cũng dự kiến sẽ đưa ra gói đầu tư của EU để phát triển năng lượng tái tạo, giao thông vận tải, lĩnh vực kỹ thuật số và cơ sở hạ tầng với các nước ASEAN.
Đánh giá về vị trí của ASEAN trong chính sách của EU hiện nay, ông Axel Goethals cho rằng hai tổ chức đại diện cho hai khu vực và có nhiều điểm tương đồng về chức năng khu vực. ASEAN mang lại tiềm năng hợp tác cho EU về mặt kinh tế. Ở EU, cơ cấu kinh tế được nhắm mục tiêu mạnh mẽ và dựa trên các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cơ cấu kinh tế cũng tương tự ở các quốc gia ASEAN và đặc biệt là ở Việt Nam.
Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mà EU công bố hồi tháng 9/2021 cho thấy khu vực này ngày càng có tầm quan trọng đối với EU. Với sức mạnh kinh tế, nhân khẩu học và chính trị ngày càng tăng, khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trở thành nhân tố chính trong việc định hình trật tự quốc tế và giải quyết các thách thức toàn cầu. ASEAN là trái tim của khu vực này. EU có mối liên kết chặt chẽ với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương thông qua thương mại, đầu tư và giao thông. ASEAN là một đối tác thiết yếu trong việc thực hiện chiến lược này.
Trong mối quan hệ ASEAN-EU, vai trò cầu nối của Việt Nam được nhấn mạnh – có tiềm năng trở thành một quốc gia đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ giữa hai khu vực.
Thượng nghị sĩ Andries Gryffroy, Phó Chủ tịch thứ nhất Thượng viện Bỉ cho rằng, Việt Nam có vị trí địa chiến lược quan trọng ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Nền kinh tế Việt Nam hiện là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng và giá trị kinh tế của ASEAN với nhiều lợi thế như: môi trường vĩ mô ổn định, nền kinh tế năng động, thị trường tiêu dùng ngày càng rộng mở, nền chính trị ổn định, nhất quán trong chính sách đầu tư phát triển kinh tế, do đó, Việt Nam có vai trò quan trọng trong quan hệ giữa ASEAN và EU.
Theo số liệu của Viện Nghiên cứu châu Âu về châu Á (EIAS), EU là đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam, đồng thời là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba và là thị trường nhập khẩu lớn thứ năm của Việt Nam. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu song phương giữa Việt Nam và EU trong 9 tháng đầu năm 2022 đạt 57,11 tỷ euro, tăng 10,3% so với cùng kỳ năm 2021. EU hiện là nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ 5 tại Việt Nam với tổng vốn đăng ký là 27,6 tỷ USD (lũy kế đến tháng 8/2022). Riêng 8 tháng đầu năm 2022, tổng vốn đầu tư đăng ký của EU vào Việt Nam đạt 2,2 tỷ USD, tăng 69,6% so với cùng kỳ năm 2021./.
Chu Văn
