ATIGA – Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN tăng tốc phục hồi kinh tế hậu Covid-19, nâng cấp hướng tới tương lai

Ngày 16/3/2022, khi đại dịch COVID-19 nghiêm trọng chưa từng có xảy ra và khủng hoảng địa chính trị gia tăng, Bộ trưởng Kinh tế các nước ASEAN đã khởi động các cuộc đàm phán chiến lược để nâng cấp ATIGA.

Liên quan đến sự kiện này, Phó Tổng Thư ký phụ trách Cộng đồng Kinh tế ASEAN, Ban Thư ký ASEAN, Satvinder Singh đã đưa ra bình luận về thành tựu và sự cần thiết của việc nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực diễn biến phức tạp.

Theo Phó Tổng Thư ký, chính dòng chảy của các sự kiện lịch sử này đã tạo cơ hội để ASEAN tăng cường hội nhập giữa những thách thức toàn cầu mới. Tuy nhiên, kinh tế toàn cầu không chỉ quay cuồng theo các cuộc khủng hoảng mà còn phát triển về mặt cấu trúc. Điều này đảm bảo việc nâng cấp ATIGA, với tư cách là hiệp định thương mại hàng đầu của ASEAN sẽ tạo ra cho ASEAN một vị thế kinh tế mạnh mẽ hơn nhằm đáp ứng với những chuyển dịch cơ cấu toàn cầu sắp tới.

Theo đó các nước mong muốn đàm phán về một ATIGA được nâng cấp có lợi hơn về mặt vật chất và có tác động lớn hơn so với các thỏa thuận khu vực hoặc ASEAN+ hiện có.

ATIGA trong bối cảnh toàn cầu đang thay đổi

ATIGA được phát triển từ các hiệp định thương mại trước đó của ASEAN. Chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung (CEPT), được ký kết năm 1992, là tiền thân trực tiếp của ATIGA. Sau khi sửa đổi CEPT vào năm 1995 và 2003, ASEAN đã nhất trí về một thỏa thuận mới có tên là ATIGA.

ATIGA được xây dựng dựa trên các mục tiêu của CEPT là coi ASEAN như một thị trường và cơ sở sản xuất duy nhất, với nét đặc trưng là sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, lao động có kỹ năng và vốn.

Hiệp định đã cung cấp các biện pháp thương mại toàn diện, chẳng hạn như tự do hóa thuế quan, quy tắc xuất xứ, các biện pháp phi thuế quan, tạo thuận lợi thương mại và thủ tục hải quan nhằm giúp dễ dàng di chuyển hàng hóa trong khu vực.

Thành quả quan trọng nhất của ATIGA là giảm thuế quan thương mại nội khối ASEAN xuống 0 đối với hầu hết các loại hàng hóa. Đến nay, hơn 98% tất cả các dòng thuế có thuế suất bằng 0.

Quan trọng hơn, ATIGA đã thiết lập một loạt giải pháp để giúp các doanh nghiệp điều chỉnh quy tắc thương mại.

Ví dụ, Cơ chế một cửa ASEAN ngày nay cho phép trao đổi thương mại thông qua hệ thống khai điện tử, chẳng hạn Giấy chứng nhận xuất xứ và Tờ khai hải quan, cho tất cả các cơ quan Hải quan của các quốc gia thành viên ASEAN. Một ví dụ khác là Kho lưu trữ Thương mại ASEAN đóng vai trò như một nguồn thông tin duy nhất về thuế quan, quy định và thủ tục hành chính.

Các biện pháp này đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại ASEAN. Từ năm 2010 đến năm 2020, thương mại nội khối ASEAN đã tăng từ 500 tỷ USD lên 630 tỷ USD vào năm 2019, chiếm khoảng 24% tổng thương mại của khối.

Tỷ trọng của ASEAN trong thương mại thế giới tăng đều đặn từ khoảng 6% năm 2010 lên 8% năm 2019, cho thấy tốc độ tăng trưởng thương mại nhanh hơn các khu vực khác và phản ánh bản chất hướng ngoại của hội nhập ASEAN. Đồng thời, khu vực ASEAN vẫn là một trong những khu vực nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) nhiều nhất, chỉ đứng sau Trung Quốc.

Sau một thập kỷ kể từ khi ATIGA được triển khai lần đầu tiên vào năm 2010, Phó Tổng Thư ký Satvinder Singh cho rằng ASEAN đang quan sát những thay đổi về cơ cấu trong các mô hình thương mại toàn cầu và hội nhập khu vực.

Thứ nhất, mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á đang chuyển dịch, một phần được kích hoạt bởi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Căng thẳng đã khiến nhiều công ty đa quốc gia, bao gồm cả các tập đoàn Trung Quốc, phải đa dạng hóa chuỗi cung ứng mà không tập trung hoàn toàn ở Trung Quốc.

Hầu hết các công ty đang xem xét chiến lược Trung Quốc+1 trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi ASEAN là một địa điểm thay thế nổi bật cho nước này. Kết hợp với những ảnh hưởng do thiên tai, đại dịch COVID-19, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và các cuộc xung đột quân sự hiện đang diễn ra, chuỗi cung ứng toàn cầu đang dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết. Một ATIGA được nâng cấp cần đối phó với những thách thức này và củng cố ASEAN cho các doanh nghiệp toàn cầu.

Thứ hai, tiến bộ công nghệ nhanh chóng đang thúc đẩy các mô hình thương mại mới và tạo ra các loại hàng hóa và dịch vụ mới. Giao dịch điện tử không thủ tục hành chính phức tạp (paperless trading) và thương mại điện tử đang thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Trong khi đó, thương mại các sản phẩm và dịch vụ kỹ thuật số giúp đảm bảo quy định mới về các vấn đề như bảo vệ dữ liệu, luồng dữ liệu xuyên biên giới và các tiêu chuẩn kỹ thuật số.

Ngoài ra, ASEAN tiếp tục thúc đẩy chương trình nghị sự kinh tế chuyển đổi. Năm 2021, ASEAN đã thông qua Lộ trình Bandar Seri Begawan về chuyển đổi kỹ thuật số, bao gồm kế hoạch về một thỏa thuận khung nền kinh tế kỹ thuật số. Cùng với đó, ASEAN đã thông qua một khuôn khổ nền kinh tế vòng tròn. Năm nay, ASEAN sẽ tiếp tục theo đuổi chương trình nghị sự về môi trường thông qua một kế hoạch chiến lược về trung tính carbon.

Một loại trung tâm thương mại mới nổi khác về các giải pháp khí hậu – không chỉ tập trung vào thuế carbon xuyên biên giới, tín chỉ carbon – cũng cần các hiệp định FTA để phù hợp với tính lưu hành, mà ATIGA được nâng cấp hy vọng sẽ bao trùm và chuẩn bị cho khu vực trong vấn đề này.

Thứ ba, ASEAN đã mở rộng quy mô và phạm vi hội nhập bao gồm cả Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, đặc biệt là khi Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) có hiệu lực trong năm nay.

RCEP gắn kết ASEAN với Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand, đồng thời đưa ra các lĩnh vực hợp tác kinh tế mới, bao gồm thương mại điện tử, cạnh tranh, sở hữu trí tuệ, doanh nghiệp vừa và nhỏ và mua sắm chính phủ.

Cùng với sự phát triển của RCEP, ASEAN hiện đang xem xét và nâng cấp các hiệp định kinh tế của riêng mình như ATIGA và một số Hiệp định ASEAN+1 để đảm bảo những hiệp định này tiếp tục phù hợp với các doanh nghiệp và các bên liên quan khác trong khu vực.

Nâng cấp ATIGA hướng tới tương lai

Trong bối cảnh đó, việc nâng cấp ATIGA kịp thời là điều thực sự cần thiết để đáp ứng và đi trước những thay đổi toàn cầu và phù hợp với chương trình nghị sự mang tính chuyển đổi của ASEAN.

ATIGA được nâng cấp sẽ đơn giản hóa hơn nữa các quy tắc xuất xứ hàng hóa, mở rộng việc áp dụng các công nghệ thương mại và chứng từ không cần giấy tờ, đồng thời hài hòa hóa các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật.

ATIGA cũng sẽ tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại của các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, giải quyết các mối quan tâm về tính bền vững và tuần hoàn, cũng như thúc đẩy thương mại kỹ thuật số.

Một ATIGA được nâng cấp và hướng tới tương lai sẽ có những tác động đáng kể đến các doanh nghiệp và các bên liên quan khác. Hiệp định này cũng sẽ nâng cao vị thế của ASEAN trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm chi phí thương mại, giảm các rào cản pháp lý, giải quyết các nút thắt hậu cần và đưa ASEAN vào con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và bao trùm hơn.

Do đó, các doanh nghiệp có thể tận dụng vị thế của ASEAN như một thị trường duy nhất và cơ sở sản xuất khu vực để nâng cao khả năng cạnh tranh tổng thể.

Việc ATIGA được ký kết vào năm 2009 và khởi động đàm phán nâng cấp vào năm 2022 đều là những thời điểm lịch sử khi thế giới và khu vực nảy sinh những yếu tố khó lường, phức tạp. Tuy nhiên, đó là cơ hội vàng để ASEAN củng cố vị thế của mình trong một thế giới đang thay đổi.