Ngày 23/3/2021, Tổ chức Thương mại thế giới đã tổ chức Phiên thảo luận cấp cao, khai mạc Sự kiện Hỗ trợ thương mại 2021[1] của WTO dưới hình thức trực tuyến kết hợp với trực tiếp. Phát biểu tại Phiên thảo luận cấp cao, Tổng giám đốc Tổ chức thương mại thế giới (WTO) Ngozi Okonjo-Iweala cùng với các nhà Lãnh đạo của một số tổ chức quốc tế liên chính phủ gồm Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng thế giới (WB), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) và Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) nhấn mạnh sự cần thiết phải duy trì lưu chuyển thương mại toàn cầu, đảm bảo rằng các nước đang phát triển và kém phát triển nhất được tiếp cận với các mặt hàng y tế thiết yếu, nhằm kiểm soát sự lây lan của COVID-19 và tận dụng thương mại cho thúc đẩy phục hồi kinh tế bền vững.
Các nhà Lãnh đạo các tổ chức quốc tế nêu trên cho rằng cộng đồng thương mại toàn cầu phải nhanh chóng hành động để giảm thiểu tác động nghiêm trọng của khủng hoảng COVID-19 đối với các nước đang phát triển và đặc biệt là các nước kém phát triển (LDCs) do các nước này chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do sự gián đoạn thương mại và kinh tế phát sinh từ đại dịch. Từ việc cung cấp các sản phẩm y tế như khẩu trang cho đến việc phê duyệt và sản xuất vắc xin, hệ thống thương mại đa phương đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo rằng không ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình phục hồi kinh tế và thương mại sau đại dịch.
Sự kiện Hỗ trợ thương mại 2021 của WTO diễn ra từ ngày 23-25/3/2021, với trọng tâm thảo luận về chính sách thương mại ứng phó với đại dịch COVID-19 và huy động tài chính cho Sáng kiến Hỗ trợ thương mại để hỗ trợ sự phục hồi và thúc đẩy tính tự cường của các nước đang phát triển và các nước LDCs. Sự kiện này gồm 39 phiên họp, trong đó có 37 phiên thảo luận chuyên đề được tổ chức bởi các đồng chủ tọa gồm các nước tài trợ (như Anh, Hà Lan, Mỹ, Nhật, Thụy Điển, Thụy Sỹ, Úc), tổ chức quốc tế và các nước nhận tài trợ (một số nước LDCs trong đó có Campuchia)[2].
Sự kiện này thuộc Chương trình làm việc Hỗ trợ thương mại giai đoạn 2020-2022 được WTO thông qua ngày 11/2/2020 với chủ đề “Tăng cường thương mại kết nối và bền vững”, tập trung vào sự giao thoa giữa tăng trưởng xanh và kết nối số nhằm thúc đẩy tăng trưởng mang tính bao trùm, nhất là ở các nước LDCs. Theo đó, chương trình phân tích cơ hội mà sự kết nối số và tính bền vững mang lại cho việc đa dạng hóa kinh tế và xuất khẩu và giúp xây dựng năng lực cho các chủ thể kinh tế khác nhau hiện thực hóa những mục tiêu này. Chương trình cũng tìm hiểu tiến trình công nghiệp hóa và các mục tiêu tăng trưởng kinh tế hiện nay tương tác với mục tiêu bền vững và sản xuất trách nhiệm, hay còn gọi là “tăng trưởng xanh” với sự nhấn mạnh vào vai trò của phụ nữ, thanh niên và các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSMEs). Các chương trình Hỗ trợ thương mại nhằm mục tiêu thúc đẩy sự kết nối sâu giữa các đối tác của Chương trình và trọng tâm hỗ trợ thương mại trong cộng đồng thương mại và phát triển.
Phát biểu tại phiên thảo luận cấp cao của sự kiện này ngày 23/32021, Tổng giám đốc WTO nhấn mạnh, đại dịch hiện đang đảo ngược những thành tựu phát triển khó giành được, làm tăng thêm những vấn đề mà những người dễ bị tổn thương nhất phải đối mặt. Việc khôi phục hậu COVID-19 không được bỏ lại bất kỳ ai hay bất kỳ quốc gia nào ở phía sau. Bước đầu tiên hướng tới mục tiêu này phải là triển khai nhanh chóng sản xuất vắc-xin toàn cầu để chấm dứt đại dịch; các nước cần hợp tác thương mại nhiều hơn để giải quyết các nút thắt về nguồn cung, giảm bớt các rào cản pháp lý, tạo thuận lợi cho thương mại và tài trợ cho việc mua vắc xin. Ngoài ra, việc duy trì thị trường toàn cầu tiếp tục lưu chuyển là điều cần thiết cho sự phục hồi mạnh mẽ và bền vững. Các tổ chức quốc tế và Thành viên WTO hợp tác trong Sáng kiến Hỗ trợ Thương mại đã tạo ra sự khác biệt to lớn trong cuộc sống của người dân. Cần phối hợp cùng nhau đầu tư vào sự phục hồi của các đối tác thương mại, bởi vì việc xây dựng lại một nền kinh tế toàn cầu xanh hơn, công bằng hơn, thịnh vượng hơn mang lại lợi ích kinh tế cho tất cả các nước.
Các nhà Lãnh đạo các tổ chức quốc tế nêu trên cũng lưu ý rằng thương mại dịch vụ cũng đang tăng nhưng với tốc độ chậm hơn, đặc biệt nhấn mạnh điều rất quan trọng là cần hợp tác toàn cầu để duy trì lưu chuyển hàng hóa và lương thực; đồng thời kêu gọi kiểm soát các hạn chế xuất khẩu.
Để có phục hồi kinh tế toàn diện, mạnh mẽ và xanh đòi hỏi thị trường mở và tiếp tục huy động tài chính để giúp các nước đang phát triển và các nước LDCs xây dựng khả năng chống chịu với các cú sốc trong tương lai và giảm nghèo cùng cực. Thông qua sự kiện Hỗ trợ thương mại, cộng đồng toàn cầu có thể giúp giải quyết nhu cầu thương mại của các quốc gia này để các nước có thể đóng một vai trò tích cực hơn trong thương mại toàn cầu và đáp ứng các mục tiêu phát triển. Các chiến lược cụ thể bao gồm thúc đẩy và tạo thuận lợi cho đầu tư, đầu tư vào hệ thống y tế, thực hiện các biện pháp tạo thuận lợi thương mại và giải quyết các vấn đề về nợ và cán cân thanh toán.
Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cho rằng đại dịch COVID-19 là một minh chứng cho thấy y tế và kinh tế là hai lĩnh vực gắn kết và phụ thuộc lẫn nhau. Khi sức khỏe gặp rủi ro, mọi thứ đều có nguy cơ gặp rủi ro. Nhưng khi sức khỏe được bảo vệ và thúc đẩy, các cá nhân, gia đình, cộng đồng, nền kinh tế và quốc gia có thể phát triển mạnh mẽ. Đại dịch này sẽ dần kết thúc, nhưng sẽ có thể có một đại dịch khác. Và các quốc gia sẽ tiếp tục đối mặt với vô số thách thức về y tế, làm suy giảm năng suất, thúc đẩy bất bình đẳng và kìm hãm các quốc gia. Chúng ta chỉ có thể thực sự thích ứng và phục hồi nếu chúng ta coi y tế không phải là một cái giá phải trả, mà là một khoản đầu tư cho một thế giới an toàn, công bằng và thịnh vượng hơn mà tất cả mọi người đều mong muốn.
Theo Giám đốc điều hành IMF Kristalina Georgieva, sự hồi phục trong thương mại, nếu được quản lý tốt, có thể tạo ra tăng trưởng và nâng mức sống ở các nước đang phát triển. Thương mại làm tăng cơ hội việc làm cũng như khả năng tiếp cận của các hộ nghèo với hàng hóa và dịch vụ giá cả phải chăng. Thương mại sẽ là trọng tâm của các nỗ lực xây dựng hướng tới sự phục hồi kỹ thuật số xanh hơn, toàn diện hơn. Thương mại cũng có thể đóng vai trò rất quan trọng trong việc tạo điều kiện để các quốc gia chuyển đổi nền kinh tế trở nên thông minh, xanh và công bằng hơn.
Chủ tịch WB David Malpass cho rằng khi các nước xây dựng chính sách cho việc phục hồi, họ có cơ hội để tham gia vào một con đường phát triển xanh, tự cường và toàn diện, thiết lập một nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ và lâu bền hơn. Để tái thiết tốt hơn, các nước cần trao đổi thương mại nhiều hơn. Nếu các quốc gia nỗ lực mở cửa nền kinh tế và giảm chi phí thương mại thông qua cải thiện hậu cần và kết nối, thì sự phục hồi hậu COVID-19 sẽ nhanh hơn và mạnh mẽ hơn nhiều. WB cần đảm bảo một sân chơi bình đẳng, được điều chỉnh bởi các quy tắc minh bạch và có thể dự đoán được. Việc giảm sự không chắc chắn về chính sách thương mại sẽ là yếu tố quan trọng để phục hồi đầu tư và tăng trưởng toàn cầu.
Tổng thư ký OECD Angel Gurria cho rằng, đại dịch cho chúng ta thấy cần phải đảm bảo rằng thương mại và đầu tư tạo dấu ấn phát triển tối đa ở các nước đối tác. Cú sốc cuối cùng của cuộc khủng hoảng COVID-19 sẽ là đói nghèo. Các chương trình như Hỗ trợ thương mại là cần thiết để xây dựng tương lai tốt hơn. Nếu không có chu chuyển thương mại và đầu tư bền vững, thì sự phục hồi mạnh mẽ, tự cường, toàn diện và xanh mà các nước nỗ lực nhằm đạt được sẽ không thể thành hiện thực. Chỉ có sự phối hợp với tầm nhìn lãnh đạo chính trị đúng đắn mới có thể ứng phó với những thách thức phía trước.
Theo Quyền Tổng thư ký UNCTAD Isabelle Durant, để đảm bảo sự tiếp cận với các hàng hóa quan trọng, các nước cần duy trì cho hàng hóa lưu thông qua biên giới. Và các nước cần thúc đẩy thương mại bởi vì đây là động lực mạnh mẽ để tạo ra việc làm và thu nhập cũng như là một nguồn quan trọng cho trao đổi ngoại hối. Ngày nay, chúng ta có thể tạo ra một mặt trận đoàn kết và cam kết tái thiết, bao gồm Sáng kiến hỗ trợ thương mại. Triển vọng thế giới hậu COVID-19 vẫn còn hơi xa nhưng không thể mất thêm một ngày nào để tập trung vào phục hồi. Và với quyết tâm chung, ý chí tìm kiếm các giải pháp chung và đầu tư cho chủ nghĩa đa phương, chúng ta có thể đóng góp một cách có giá trị.
[1] Sáng kiến Hỗ trợ thương mại (Aid for Trade) được giới thiệu tại Hội nghị Bộ trưởng WTO tháng 12/2005 tại Hong Kong nhằm huy động nguồn lực giúp các nước đang phát triển và kém phát triển nhất giải quyết các hạn chế nguồn cung và cơ sở hạ tầng liên quan đến thương mại. Tháng 2/2006, WTO thiết lập một Nhóm công tác nhằm hiện thực hóa sáng kiến này. Các hoạt động của Sáng kiến này được tiến hành trên cơ sở chương trình làm việc 2 năm.
[2] Cụ thể về chương trình các phiên họp trong 3 ngày, có thể truy cập tại trang điện tử của WTO https://www.wto.org/english/tratop_e/devel_e/a4t_e/gr21_e/gr21_e.htm.
(Phái đoàn Việt Nam tại Geneva)
