Ngày 12/3, Bộ Công Thương đã nhận được Công hàm của Ủy ban kinh tế Á-Âu (EEC) thông báo mặt hàng dệt may của Việt Nam xuất khẩu vào Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU – gồm Nga, Belarus, Armenia, Khazakstan, Kyrgystan) vượt mức ngưỡng hạn ngạch thuế quan ưu đãi nhập khẩu theo quy định tại Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh kinh tế Á-Âu (VN-EAEU FTA), có hiệu lực từ năm 2016.
Theo cảnh báo trong công hàm của EAEU, nhóm mặt hàng áo bó, áo chui đầu, áo cài khuy gile, cardigans của Việt Nam xuất khẩu vào EAEU trong năm 2020 vượt ngưỡng ưu đãi nhập khẩu quy định cho năm 2020 (đạt 1.640.902 kg so với mức quy định là 1.519.373 kg). Nhóm váy, đầm, quần áo phụ nữ cũng vượt ngưỡng quy định. Nếu căn cứ theo quy định của VN-EAEU, hàng dệt may “Made in Vietnam” có nguy cơ bị áp dụng biện pháp phòng vệ ngưỡng khi nhập khẩu vào EAEU, tức bị áp mức thuế MFN trong thời gian 6 tháng hoặc 9 tháng.
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, cần hiểu hạn ngạch là quy định của từng quốc gia trên thế giới nhằm bảo hộ cho thị trường nhất định của mình: “Bởi vì khi hàng nước ngoài tràn vào nhiều quá sẽ ảnh hưởng tới sản xuất nội địa. Đây là quyền của tất cả các nước khi ký Hiệp định đều có thể đưa ra. Có những thị trường mở hoàn toàn, không có hạn ngạch. Cũng có những thị trường tính tới hạn ngạch, nếu xuất khẩu nhiều hơn thì vẫn được nhưng phải chịu mức thuế quan cao hơn. Ví dụ, xuất khẩu mức này thì thuế ưu đãi là 0%, nhưng nếu xuất khẩu trội thêm thì bị đánh thuế hạn ngạch”.
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, việc Việt Nam bị cảnh báo vượt mức hạn ngạch xuất khẩu sang EAEU là chuyện hết sức bình thường: “Dệt may Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ, châu Âu, Nhật Bản và các nước khác rất nhiều. Đây chỉ là 5 nước thành viên EAEU chứ không phải là toàn cầu nên không quá nghiêm trọng”.
Chuyên gia ngành may mặc và da giày xuất khẩu, ông Diệp Thành Kiệt nhận định: “Ở các nước EAEU như Khazakstan hay Belarus, kể cả Nga, cũng có những nhà máy may mặc, nên họ chỉ cho mình nhập một số lượng nhất định. Việc họ cảnh báo là đúng nguyên tắc”.
Vì không phải là thị trường lớn như EU hay Anh, nên EAEU phải có hạn ngạch cho hàng dệt may nhập khẩu để vừa bảo đảm lượng sản xuất nội địa, vừa không bị quá tải trong tiêu thụ. Ông Diệp Thành Kiệt lý giải: “Đối với những doanh nghiệp đưa hàng vào EAEU, khi người ta đã cảnh báo thì phải tính lại bài toán năng lực của mình. Tuy nhiên, thực sự thì các doanh nghiệp cũng không thể làm được mà phải có sự can thiệp của Nhà nước và của Bộ Công thương…
Rõ ràng, các nhà thương lượng Việt Nam cũng chưa đánh giá được hết năng lực của hàng dệt may Việt Nam vào EAEU, nên có thể đã thương lượng với mức hạn ngạch không dám nói là thấp nhưng phải nói là không cao. Không cao cho nên không đủ dung lượng cho các doanh nghiệp Việt Nam thâm nhập vào.”
Một thời gian rất dài, do thị trường của Nga và các nước Đông Âu đóng cửa, hàng Việt Nam phải xoay sang châu Âu và Mỹ. Ông Diệp Thành Kiệt phân tích:“Thực ra, Đông Âu và Nga là thị trường truyền thống của rất nhiều doanh nghiệp Việt Nam trước đây, nhưng do không có các FTA nên không vào được. Chính vì vậy, có thể khi đàm phán, hai bên đã dựa trên con số thu thập được khi chưa có FTA nên số lượng suy ra không đúng. Bây giờ, khi chuyện xảy ra, Việt Nam phải tích cực đàm phán để nới lỏng hạn ngạch, để doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội xuất khẩu thêm vào EAEU. Đương nhiên, khi làm việc này, chúng ta phải nhượng bộ bằng việc mở cửa cho họ về một mặt hàng gì đó. Việc này chính phủ sẽ cân nhắc và quyết định”.
Chuyên gia Diệp Thành Kiệt khuyến nghị, trước mắt, Chính phủ và Bộ Công thương phải xác lập hạn ngạch hàng xuất khẩu cho các doanh nghiệp trong khi chờ đợi số liệu đàm phán mới.
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, cần nhìn lại bản chất, viễn cảnh, thách thức cũng như những điều phải thực hiện cho ngành dệt may xuất khẩu của Việt Nam: “Rõ ràng, ở một số thị trường, Việt Nam đã trở thành một trong những nước xuất khẩu lớn về hàng dệt may. Tuy đang sản xuất và cung ứng được nhiều, song sự cạnh tranh trên thị trường thế giới cũng vẫn còn ghê gớm lắm, nhất là ngành này chủ yếu vẫn là ngành lao động giá rẻ. Những nước nghèo hơn hoặc khó khăn hơn Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên, có thể cung cấp lao động giá rẻ. Do đó, họ hoàn toàn có thể cạnh tranh với Việt Nam. Ngành dệt may Việt Nam hiểu rất rõ là phải liên tục cạnh tranh thì mới có thể vươn ra thị trường này, thị trường khác. Vướng chỗ nào thì ngay lập tức phải tính, phải phối hợp để điều chỉnh”.
Bà Phạm Chi Lan cho rằng, một trong những thách thức lớn nhất đối với ngành dệt may Việt Nam là tự động hóa: “Các nước có thể chuyển sang sản xuất tự động chứ không cần đặt hàng bên ngoài, không sử dụng lao động giá rẻ ở các nước khác nữa. Như vậy, nhu cầu về lĩnh vực này có thể giảm trên thị trường thế giới, nhất là các nước công nghệ tiên tiến có thể sẽ áp dụng tự động hóa”.
Chuyên gia Phạm Chi Lan kết luận: Ngành dệt may Việt Nam còn phải nỗ lực nhiều hơn nữa nếu không muốn tụt hậu trước xu hướng đương nhiên của thế giới. Chuyển đổi và tự động hóa là hướng duy nhất mà Việt Nam phải chọn lựa.
Thu Hằng
