Sau khi bị đình lại khoảng một năm trước, dự án “Dòng chảy phương Bắc 2” đưa khí đốt trực tiếp từ Nga tới Đức và một số nước châu Âu khác, theo kế hoạch đã được tiếp tục trở lại. Trong bối cảnh này, Mỹ tiếp tục hối thúc Đức và Liên minh châu Âu (EU) ngừng dự án vì coi đây là “công cụ chính trị” của Moskva.
Dự án tham vọng
Nổi tiếng với những vựa dầu mỏ mênh mông và trữ lượng khí đốt dồi dào, Nga là nhà sản xuất và xuất khẩu năng lượng chủ chốt của thế giới. Nguồn thu từ xuất khẩu mặt hàng này chiếm khoảng 50% nguồn thu ngân sách Liên bang Nga và 68% tổng kim ngạch xuất khẩu của “Xứ sở Bạch dương”.
Trong khi đó, hàng chục quốc gia tại châu Âu, nơi có những thành phố tráng lệ, hiện đại, sầm uất, lại là nơi tiêu thụ nguồn năng lượng khổng lồ. Chính vì thế, từ giữa thập niên 70 của thế kỷ XX, Nga đã trở thành nhà cung cấp khí đốt đáng tin cậy của châu Âu, với khoảng 25% tổng lượng khí xuất khẩu của Nga được chuyển tới bạn hàng này.
Tuy nhiên, kể từ sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, Liên bang Nga vấp phải khó khăn, đó là khí đốt xuất khẩu của Nga sang các thị trường châu Âu phải đi qua những nước trung chuyển thuộc Liên Xô (cũ) là Belarus và Ukraine. Trong lịch sử, hai quốc gia này đã nhiều lần khóa đường ống dẫn khí qua những nước này để gây sức ép mỗi khi có tranh chấp bùng lên với nước Nga láng giềng.
Năm 2009, để trả đũa Công ty Gazprom của Nga nâng giá bán khí đốt, Ukraine đã từng chặn đường trung chuyển khí đốt Nga bán sang EU, làm cho 18 nước khách hàng Tây Âu của Nga lâm vào tình thế khó khăn đúng vào lúc cần khí đốt để sưởi vào mùa đông.
Trong bối cảnh đó, xây dựng một đường ống vận chuyển khí đốt sang châu Âu mà không phải quá cảnh qua một nước nào luôn là mục tiêu lớn của Nga, nhất là sau các cuộc khủng hoảng khí đốt với Ukraine. Và giải pháp hiệu quả nhất mà Nga lựa chọn chính là Dự án đường ống dẫn khí “Dòng chảy phương Bắc”.
Đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Bắc” được chính thức đưa vào vận hành vào ngày 8/11/2011 và hoàn thành toàn bộ vào năm 2012. Sự ra đời của “Dòng chảy phương Bắc” ngay lập tức đã giúp Nga và các khách hàng Tây Âu của Nga tránh được tình trạng nguồn năng lượng này bị tắc nghẽn do những tranh chấp lặp đi lặp lại giữa Nga và Ukraine trước đó. Khi đi vào hoạt động, “Dòng chảy phương Bắc” cung cấp cho thị trường Tây Âu khoảng 55 tỷ m3 khí đốt mỗi năm.
Và sau khi dự án “Dòng chảy phương Bắc” đi vào vận hành, vào tháng 9/2015, Nga, Đức và các đối tác châu Âu đã tiếp tục ký thỏa thuận bắt tay xây dựng tiếp dự án “Dòng chảy phương Bắc” mở rộng, tức “Dòng chảy phương Bắc 2” (Nord Stream-2) nhằm xây dựng một nhánh đường ống dẫn khí đốt khác xuất phát từ vịnh Narva thuộc khu vực biên giới giữa Nga và Estonia tới Lubmin, miền Đông Bắc nước Đức và không phải chạy qua lãnh thổ Ukraine. Theo kế hoạch, đường ống này sẽ đi vào hoạt động muộn nhất vào cuối năm 2019, tuy nhiên đã bị ngưng trệ do các đòn trừng phạt từ Mỹ.
Dòng chảy phương Bắc 2 là dự án liên doanh giữa tập đoàn Gazprom với các công ty của châu Âu là Engie của Pháp, OMV AG của Áo, Royal Dutch Shell của Anh và Hà Lan, Uniper và Wintershall của Đức. Tuyến đường ống dẫn khí đốt theo Dự án Dòng chảy phương Bắc 2 có chiều dài 1.225 km trong đó có 85 km đường ống chạy bên trong lãnh thổ Đức. Tổng giá trị đầu tư xây dựng dự án Dòng chảy phương Bắc 2 là 9,5 tỷ Euro (10,6 tỷ USD). Dự án này dự kiến sử dụng 86% đường ống của dự án Dòng chảy phương Bắc hiện tại trước khi rẽ nhánh. Khi rẽ nhánh, đường ống Dòng chảy phương Bắc 2 sẽ đi qua lãnh thổ của Nga, Phần Lan, Thụy Điển, Đan Mạch và Đức.
Mỹ liên tục gây sức ép
Cho đến nay, các nước Đức, Thụy Điển, Áo và Pháp đã cấp phép xây dựng dự án Dòng chảy phương Bắc 2. Những nước ủng hộ thì cho rằng cho rằng đường ống sẽ đem lại nguồn cung năng lượng ổn định với giá cả phải chăng.
Nhưng những nước phản đối dự án Dòng chảy phương Bắc 2 như Latvia, Litthuania hay Ba Lan thì cho rằng dự án này mang màu sắc chính trị, có thể gây bất ổn địa-chính trị tại khu vực Trung và Đông Âu, khiến các nước châu Âu bị phụ thuộc nhiều hơn vào nguồn cung cấp năng lượng của Nga; Ukraine cũng phản đối do sợ mất nguồn thu từ việc trung chuyển khí đốt của Nga; còn Mỹ cũng là một trong những quốc gia đi đầu trong việc tẩy chay dự án Dòng chảy phương Bắc 2. Bên cạnh mối lo dự án có thể khiến châu Âu phụ thuộc nguồn cung năng lượng từ Nga, Mỹ đang nuôi tham vọng mở rộng thị trường xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) sang châu Âu.
Từ lâu, Mỹ đã chỉ trích các quốc gia châu Âu phụ thuộc vào năng lượng từ Nga, đồng thời ban bố các biện pháp trừng phạt liên quan dự án trên. Nhằm ngăn cản dự án Dòng chảy phương Bắc 2, Hạ viện và Thượng viện Mỹ hồi tháng 12/2019 đã bỏ phiếu thông qua dự luật Bảo vệ an ninh năng lượng châu Âu với nội dung trừng phạt nhằm vào các công ty liên quan đến dự án đường ống khí đốt Dòng chảy phương Bắc 2 của Nga và các nước châu Âu. Dự luật này sau đó đã được Mỹ đưa vào đạo luật Ủy quyền quốc phòng năm 2020 (NDAA) thông qua hồi tháng 12/2019. Các biện pháp trừng phạt gồm đóng băng tài sản và thu hồi thị thực nhắm vào các công ty hợp tác xây dựng đoạn đường ống dưới biển Baltic. Những biện pháp trừng phạt của Mỹ đã khiến dự án Dòng chảy phương Bắc 2 bị đình lại khoảng một năm trước.
Tiếp nối các đòn trừng phạt đó, ngày 3/12/2020, Quốc hội Mỹ đã thông qua dự thảo ngân sách quốc phòng cho năm 2021, trong đó đề cập tới việc mở rộng các biện pháp trừng phạt đối với hệ thống đường ống Dòng chảy phương Bắc 2 dẫn khí đốt từ Nga tới châu Âu. Theo đó, dự thảo ngân sách quốc phòng của Mỹ cho năm 2021 đã đưa ra các biện pháp mở rộng đối với các công ty tạo điều kiện thuận lợi cho việc bán, cho thuê hoặc cung cấp các tàu xây dựng đường ống dẫn khí trên. Các biện pháp này áp đặt hạn chế đối với các công ty bảo hiểm và tổ chức chứng nhận. Ngoài ra, các công ty cung cấp dịch vụ hiện đại hóa hoặc lắp đặt thiết bị hàn trên các tàu tham gia lắp đặt dự án cũng bị trừng phạt. Tổng thống Mỹ có thể bãi bỏ các biện pháp trừng phạt đối với một công ty cụ thể nếu nó liên quan đến lợi ích quốc gia.
“Dòng chảy phương Bắc 2” sẽ vẫn tiếp tục
Trước kế hoạch trừng phạt mới của Mỹ, phát ngôn viên Ủy ban châu Âu (EC) Peter Stano lên tiếng chỉ trích việc áp dụng các lệnh trừng phạt ngoài lãnh thổ là vi phạm luật pháp quốc tế. Ủy ban này dự kiến sẽ sớm đưa ra một kế hoạch nhằm củng cố quyền kinh tế và tài chính của châu Âu, trong đó có đề xuất giúp giảm thiểu tác động tiềm tàng từ các lệnh trừng phạt ngoài lãnh thổ của Mỹ với các nước thành viên và doanh nghiệp của khối.
Trong khi đó, Đức khẳng định vẫn tiến hành các hoạt động hoàn tất dự án “Dòng chảy phương Bắc 2” bất chấp sự phản đối của Mỹ đối với đường ống dẫn khí đốt từ Nga đến Đức này. Các quan chức hàng hải của Đức đã đưa ra cảnh báo đối với tàu thuyền tránh khu vực Biển Baltic từ ngày 5-31/12, nơi các đoạn đường ống cuối cùng đang được lắp đặt. Trang web theo dõi tàu thuyền marinetraffic.com cũng ghi nhận các tàu lắp đặt đường ống của Nga như Fortuna và Akademik Cherskiy đang di chuyển về phía khu vực này.
Về phía Nga, Thư ký báo chí của Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 4/12 cũng cho biết Nga sẽ làm mọi cách để bảo vệ lợi ích của mình trong việc triển khai dự án Dòng chảy phương Bắc 2.
Hiện hệ thống đường ống Nord Stream-2 đã hoàn thành tới hơn 90%, dự kiến đi vào hoạt động năm 2021. Trước đó, dự án dự kiến hoàn tất vào cuối năm 2019 nhưng sau đó đã bị ngưng trệ do các đòn trừng phạt từ Mỹ. Nhưng với công suất được kỳ vọng là gấp đôi so với đường ống Dòng chảy phương Bắc 1 (Nord Stream-1), dự án năng lượng hợp tác chung Dòng chảy phương Bắc 2 được cho là sẽ đáp ứng nhu cầu về khí đốt ngày một tăng của Đức trong thời gian tới. Đây cũng là lý do mà bất chấp ý kiến từ các đồng minh EU và sự chỉ trích của Mỹ về việc Đức đang phụ thuộc về năng lượng “vào đối tác bất ổn về chính trị”, Thủ tướng Đức Angela Merkel vẫn kiên quyết theo đuổi dự án này.
Trên thực tế, biện pháp ngăn cản từ Mỹ thời gian qua đã tác động không nhỏ tới việc hoàn thành dự án mà cả châu Âu và Nga đều mong chờ này, mặc dù nguồn tài chính đã được cung cấp đầy đủ khi các nhà đầu tư đã đóng góp gần 100% số vốn cần thiết. Theo các nhà phân tích, với những tác động to lớn từ Dòng chảy phương Bắc 2 trong việc giúp giao dịch mua bán khí đốt giữa EU và Nga ổn định hơn, chắc chắn các bên liên quan sẽ không dễ dàng nhượng bộ trước sức ép của Mỹ.
Trọng Đức
