Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đã cùng công bố cuốn sách nghiên cứu chung có tiêu đề “Thúc đẩy tiếp cận công nghệ y tế và sáng tạo: mối liên hệ giữa y tế công cộng, sở hữu trí tuệ và thương mại”. Cuốn sách này nhằm mục đích tăng cường nhận thức về tác động qua lại giữa các lĩnh vực chính sách y tế, thương mại và sở hữu trí tuệ (IP), cũng như tác động của chúng đối với sáng tạo trong y học và khả năng tiếp cận thuốc men, vắc-xin và các công nghệ y tế nói chung. Cuốn sách này cung cấp thông tin cập nhật kể từ lần ra mắt ấn bản đầu tiên năm 2013. Nghiên cứu trình bày các dữ liệu mới về y tế, sáng tạo trong lĩnh vực dược phẩm, thương mại và thuế quan liên quan đến các sản phẩm y tế, thông tin chi tiết từ các hoạt động hỗ trợ kỹ thuật chung và những phát triển trong luật sở hữu trí tuệ.
Với những thay đổi gần đây trong các lĩnh vực chính sách do COVID-19 gây ra, cuốn sách cập nhật một phần về COVID-19, trong đó nêu nhiều thách thức do đại dịch gây ra đối với các khuôn khổ chính sách về y tế, thương mại và sở hữu trí tuệ; nhu cầu về công nghệ y tế và dịch vụ y tế; yêu cầu duy trì thương mại quốc tế hiệu quả; Hệ thống sở hữu trí tuệ toàn cầu liên quan đến đại dịch; Các sáng kiến quốc tế nhằm hỗ trợ nghiên cứu và phát triển, và tiếp cận công bằng với các công nghệ y tế ứng phó với COVID-19…
Nghiên cứu nhấn mạnh, sáng tạo không thể diễn ra tách biệt với những lo ngại về khả năng tiếp cận; thương mại quốc tế ngày càng có tầm quan trọng trong việc đảm bảo cung cấp hàng hóa và dịch vụ liên quan đến y tế; cần phải duy trì tính toàn vẹn của thương mại toàn cầu. Nghiên cứu chỉ ra rằng, các chính phủ đang thực hiện các biện pháp khẩn cấp về thương mại như hạn chế xuất khẩu, làm phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu; cần phải tạo điều kiện thuận lợi cho việc lưu chuyển hàng và dịch vụ y tế quan trọng xuyên biên giới.
EU, Mỹ, Trung Quốc và Thụy Sỹ chiếm gần 3/4 tổng tỷ trọng xuất khẩu các sản phẩm liên quan đến y tế, phần lớn cộng đồng toàn cầu phụ thuộc vào nhập khẩu. Nghiên cứu lưu ý từ năm 1995 đến năm 2018, ở các quốc gia với các trình độ phát triển khác nhau có sự khác biệt đáng kể và ngày càng tăng trong nhập khẩu bình quân đầu người về các sản phẩm liên quan đến sức khỏe, điều này làm nổi bật sự khác biệt rõ rệt trong khả năng tiếp cận thuốc men của người dân các nước.
Thừa nhận sự phức tạp ngày càng tăng của các quy định thương mại toàn cầu, nghiên cứu chỉ ra các hiệp định WTO như Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT), Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) và Hiệp định về Hàng rào Kỹ thuật đối với Thương mại (TBT) thiết lập các quy tắc để đảm bảo rằng thuế quan và các biện pháp phi thuế quan “không trở nên phân biệt đối xử hoặc [trở thành] các rào cản thương mại không cần thiết”.
Ba Tổng giám đốc của WTO, WHO và WIPO đã có phát biểu qua video giới thiệu về ấn bản nghiên cứu nêu trên. Tổng giám đốc WTO Roberto Azevêdo nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hợp tác chặt chẽ giữa các tổ chức quốc tế này và nỗ lực chung toàn cầu trên phạm vi rộng hơn. Tổng giám đốc WIPO Francis Gurry nhấn mạnh tầm quan trọng của cách tiếp cận liên ngành. Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus kêu gọi loại bỏ các rào cản đối với khả năng tiếp cận, nhấn mạnh “giá cả cao không thể chấp nhận được, hàng rào về quyền sở hữu trí tuệ, thuế quan phi lý và những thách thức trong việc rà soát lại các quy định để bảo đảm thực hiện trên thực tế và có hiệu quả”, đồng thời đề cập đến “các khoản đầu tư lớn chưa từng có dành cho hợp tác, nghiên cứu không vì lợi nhuận” để giải quyết mối đe dọa chung của COVID-19.
Ấn bản nghiên cứu nêu trên là tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách, bao gồm cả các nhà lập pháp, quan chức chính phủ, đại diện cho các tổ chức quốc tế liên chính phủ, tổ chức phi chính phủ (NGO), các nhà nghiên cứu và tất cả những người khác muốn tìm hiểu về mối liên quan giữa y tế toàn cầu, sáng tạo và sở hữu trí tuệ và thương mại. Nghiên cứu này cũng là cơ sở cho hợp tác kỹ thuật của ba tổ chức WTO, WHO và WIPO.
(Phái đoàn Việt Nam tại Geneva)
