Dịch Covid-19 đã lan rộng ở 215 quốc gia, vùng lãnh thổ trên toàn thế giới, gây nhiều hệ lụy đa dạng không thể đo lường về con người (làm hơn 13 triệu người nhiễm bệnh, với hơn nửa triệu người đã tử vong), về kinh tế và xã hội, cho cả thế giới, và từng quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Cuộc chiến với thử thách lớn và đặc biệt chưa có tiền lệ
Cuộc chiến với đại dịch Covid-19 là một thử thách lớn và đặc biệt chưa có tiền lệ cho mỗi quốc gia và doanh nghiệp, cũng như từng người dân, gắn với sự đóng băng các giao thương, tiếp xúc xã hội và làm giảm cả tổng cung và tổng cầu của quốc gia và quốc tế… Trong bối cảnh đó, nhiều nước đã tung ra các gói cứu trợ trị giá hàng tỷ USD để giúp doanh nghiệp và người lao động vượt qua khó khăn, phục hồi nền kinh tế…
Ngày 26-6, Tổng Giám đốc Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho biết, đại dịch Covid-19 có thể khiến quỹ này phải huy động 1.000 tỷ USD trong tổng nguồn lực của mình. Liên minh chống dịch Covid-19 do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đứng đầu cần 31,3 tỷ USD trong vòng 12 tháng tới để phát triển và tiến hành các thử nghiệm vắc xin cũng như phương pháp điều trị. Hiện WHO đã nhận được 3,4 tỷ USD…
Ngày 26-3, trong tuyên bố chung của cuộc họp trực tuyến, các quốc gia Nhóm 20 nền kinh tế lớn (G20, gồm Argentina, Australia, Brazil, Anh, Canada, Trung Quốc, Pháp, Đức, Ấn Độ, Indonesia, Italy, Nhật Bản, Mexico, Nga, Saudi Arabia, Nam Phi, Hàn Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Mỹ và Liên minh châu Âu) tuyên bố sẽ cùng đóng góp 5.000 tỉ USD cho sự ổn định và duy trì tăng trưởng chung kinh tế thế giới, trong đó sẽ phối hợp với IMF lập một quỹ tài chính lớn hỗ trợ các nước đang phát triển đối phó với đại dịch từ virus corona chủng mới (COVID-19). Theo IMF khoản tiền 11.000 tỷ USD trong thực tế được cung cấp bởi các quốc gia G20 đã giúp ngăn chặn hậu quả tồi tệ do đại dịch gây ra, nhưng quỹ rủi ro này phải được duy trì khi cần…
Tiếp đó, ngày 18-7, Bộ trưởng tài chính G20 đã cuộc họp trực tuyến nhằm thúc đẩy sự phục hồi kinh tế toàn cầu do sau đại dịch Covid-19 và giảm nợ cho các nước nghèo đang gặp khủng hoảng. Cuộc họp do Saudi Arabia tổ chức. Tuyên bố chung của G20, nêu rõ G20 sẽ tiếp tục sử dụng tất cả công cụ chính sách sẵn có để bảo vệ cuộc sống, việc làm, thu nhập của người dân; hỗ trợ phục hồi kinh tế toàn cầu và tăng cường hệ thống tài chính, dù triển vọng kinh tế “vẫn không chắc chắn”.
Về chương trình giãn nợ của G20 hỗ trợ các nước chống Covid-19, bộ trưởng tài chính và thống đốc các ngân hàng trung ương của nhóm cho biết đã nhận được yêu cầu giãn nợ đối với các khoản vay tổng cộng 5,3 tỷ USD từ 42 nước đang phát triển. Để hỗ trợ các nước đang phát triển triển khai các biện pháp phòng chống dịch bệnh, trong cuộc họp trực tuyến hồi tháng 4 vừa qua, G20 và các nước Câu lạc bộ Paris đã thống nhất giãn nợ cho những nước trong diện nghèo nhất từ ngày 1/5 đến hết năm nay. Tại cuộc họp trực tuyến lần này, G20 nhấn mạnh cả phía vay và cho vay cần thực hiện sáng kiến này một cách đầy đủ và minh bạch. G20 cam kết sẽ tiếp tục thương lượng về quy định thuế nhằm thu hẹp bất đồng và duy trì hợp tác hướng tới một hệ thống thuế quốc tế hiện đại, công bằng và bền vững.
Liên minh châu Âu cũng như từng nước thành viên đã phải tung ra hàng nghìn tỷ euro cứu trợ khẩn cấp. Hội nghị Thượng đỉnh Liên minh châu Âu diễn ra trong 4 ngày 17 -20/7 tại Brussels (Bỉ), với sự tham dự của các lãnh đạo 27 nước thành viên EU cuối cùng đã tìm được tiếng nói chung thống nhất về khoản ngân sách mới của khối giai đoạn 2021-2027 và quỹ phục hồi trị giá 750 tỷ euro để kịp thời hỗ trợ các nền kinh tế nhiều nước thành viên EU thoát nguy cơ sụp đổ, các tập đoàn, doanh nghiệp mũi nhọn của châu Âu trong một số ngành chiến lược bị thâu tóm, rủi ro chảy máu chất xám …
Nước Anh, ngày 17-3 đã công bố gói hỗ trợ cho các doanh nghiệp Anh vay trị giá 330 tỷ Bảng nhằm thúc đẩy kinh tế. Chính phủ Anh cũng cam kết sẽ bổ sung và làm “bất cứ điều gì” để giúp các công ty và người dân có đủ khả năng tài chính duy trì hoạt động kinh doanh sản xuất, chi trả lương cho nhân viên…Trước mắt, Chính phủ cung cấp gói hỗ trợ thuế và các biện pháp khác trị giá 20 tỷ Bảng nhằm bảo vệ doanh nghiệp và hộ gia đình đang gặp khó khăn do dịch Covid-19. Thuế đối với bất động sản cho kinh doanh thương mại được miễn trong năm nay cho các công ty hoạt động trong lĩnh vực bán lẻ, vui chơi giải trí và du lịch. Các cửa hàng, nhà hát, nhà hàng ăn sẽ không phải trả lãi suất vay ngân hàng trong 12 tháng, hay những người đang gặp tài chính khó khăn do Covid-19 được miễn trả lãi suất của khoản vay trả góp trong 3 tháng. Ngoài ra, gói hỗ trợ bằng tiền mặt trị giá 25.000 Bảng cho các công ty trong thời kỳ kinh doanh sản xuất gián đoạn cũng được đưa ra.
Tại Đức, trong tháng 3-2020, quốc hội nước này đã bỏ phiếu thông qua gói cứu trợ trị giá 1.100 tỷ euro (1.200 tỷ USD) để hỗ trợ giảm nguy cơ thất nghiệp, thu nhập của người lao động giảm mạnh, xuống mức thấp nhất trong vòng 7 năm.
Pháp đã công bố gói hỗ trợ 45 tỷ euro (khoảng 50,22 tỷ USD) cho các doanh nghiệp và người lao động chịu tác động của dịch COVID-19. Ngày 21-3 Ủy ban châu Âu (EC) đã phê chuẩn một đề xuất của Pháp để bảo đảm khoản viện trợ quốc gia lên tới 300 tỷ euro (323 tỷ USD) nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng tiêu cực của dịch COVID-19, một tình huống chưa từng có từ trước đến nay. Pháp sẵn sàng bảo vệ những công ty lớn của nước này khỏi bị phá sản thông qua việc bơm vốn hoặc mua cổ phần, thậm chí quốc hữu hóa công ty trong trường hợp cần thiết.
Ngày 17-3, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez đã công bố gói biện pháp (cho vay, đảm bảo tín dụng, viện trợ trực tiếp) trị giá 200 tỷ euro (tương đương 219 tỷ USD, chiếm 20% GDP); trong đó, 100 tỷ euro (109,7 tỷ USD) để đảm bảo tín dụng và duy trì thanh khoản không giới hạn cho các công ty. Chính phủ sẽ huy động 117 tỷ euro (128 tỷ USD) và số còn lại sẽ đến từ các công ty tư nhân.
Ba Lan đã thông qua gói kích thích kinh tế trị giá gần 52 tỷ USD, tương đương gần 10% tổng sản phẩm quốc nội của nước này nhằm giúp doanh nghiệp trả lương cho người lao động, tránh phải cắt giảm nhân sự, cho phép trả chậm các khoản an sinh xã hội và tăng mức chi tiêu cho hạ tầng và chăm sóc y tế.
Chính phủ Séc đã chuẩn bị gói hỗ trợ 1000 tỷ kuron (tương đương 40 tỷ USD) để nhằm vực dậy nền kinh tế đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ dịch Covid-19. Gói hỗ trợ này sẽ bao gồm 100 tỷ kuron dưới hình thức hỗ trợ trực tiếp cho các doanh nghiệp và 900 tỷ kuron khác thông qua bảo lãnh cho vay.
Chính phủ Romania cũng đã phê duyệt gói viện trợ trị giá gần 2% GDP của Romania để hỗ trợ thất nghiệp, bảo đảm hạn mức tín dụng, cũng như tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, công ty hoãn nộp thuế thu nhập tối đa 2 tháng…
Nga đã phê chuẩn kế hoạch khôi phục nền kinh tế lên tới 5.000 tỷ ruble (tương đương 72,75 tỷ USD) và mục tiêu chính là hỗ trợ người dân, các doanh nghiệp bị ảnh hưởng của đại dịch.
Nước Mỹ cho đến nay, các gói kích thích để chống tại tác động của Covid-19 với kinh tế Mỹ đã tăng lên 3.000 tỷ USD, tương đương khoảng 15% GDP, để giữ các doanh nghiệp cùng tồn tại, người lao động được trả lương. Quốc hội Mỹ đang xem xét một đợt cứu trợ mới trước khi các khoản cứu trợ trước đó kết thúc vào cuối tháng 7-2020. Đồng thời, ngày 15/3, Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã quyết định hạ 1% lãi suất cơ bản, từ biên độ 1-1,25% hiện nay xuống còn 0-0,25%. Đây là lần thứ 2 trong vòng chưa đầy 2 tuần FED hạ lãi suất đồng USD, và cũng là lần đầu tiên kể từ cuộc Khủng hoảng tài chính giai đoạn 2008-2009 FED giảm lãi suất xuống thấp ở mức gần như tượng trưng như vậy; đồng thời, thông báo kế hoạch mua vào ít nhất 700 tỷ USD trái phiếu nhằm bình ổn các thị trường tài chính…
Ở châu Á, cả Nhật Bản, Singapore, Philippines, Malaysia, Trung Quốc và hầu hết cac nước chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch đều nhanh chóng công bố kế hoạch phục hồi kinh tế trị giá hàng tỷ USD nhằm bảo đảm việc làm, tái đào tạo kỹ năng lao động và nới lỏng tài chính cùng dòng tiền mặt cho các doanh nghiệp. Riêng Nhật vừa tung gói 1000 tỷ USD hỗ trợ phục hồi kinh tế. Chính phủ Thái Lan ngay từ đầu tháng 2 cũng đã đưa ra Chương trình tổng thể hỗ trợ khẩn cấp cho các công ty lữ hành (cho vay ưu đãi, hoãn trả vốn và lãi trong 6 tháng, tạm hoãn đóng thuế thu nhập…), đồng thời giảm thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nhiên liệu bay và giảm phí sân bay để trợ giúp cho ngành hàng không của nước này…
Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) sớm tung ra một loạt giái pháp hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động, như hướng lãi suất thị trường xuống mức thấp hơn và hỗ trợ thanh khoản để giúp các công ty bị ảnh hưởng bởi dịch; hỗ trợ thêm thanh khoản cho một số ngân hàng thông qua việc thay đổi tỷ lệ dự trữ bắt buộc (RRR). Ngày 20-2, Trung Quốc đã hạ lãi suất cho vay cơ bản kỳ hạn một năm thêm 0,1%, xuống 4,05%, và giảm lãi suất cho vay kỳ hạn 5 năm xuống 4,75%. Lãnh đạo Trung Quốc tin rằng sau khi dịch bệnh kết thúc, nhu cầu tiêu dùng và đầu tư bị dồn nén sẽ được giải phóng hoàn toàn, và nền kinh tế Trung Quốc sẽ hồi phục nhanh chóng.
Ngày 26-3 Ấn Độ cũng đã công bố gói cứu trợ kinh tế tổng hợp trị giá 1.700 tỷ rupee (23 tỷ USD) nhằm hỗ trợ người dân khắc phục khó khăn do dịch Covid-19. Các khoản cứu trợ sẽ dành cho phụ nữ, lao động nhập cư, khu vực yếu thế ở nông thông và thành thị và được tiến hành theo hai cách: trao tiền mặt trực tiếp và thông qua các biện pháp hỗ trợ về lương thực. đủ cho nhu cầu sinh hoạt. Chính phủ Ấn Độ cũng đã cấp cho mỗi y bác sĩ một gói bảo hiểm y tế có giá trị chi trả lên tới 5 triệu rupee trong trường hợp họ không may nhiễn Covid-19 trong khi thực thi công việc”. Chính phủ cũng đã lập một nhóm đặc trách về kinh tế do bộ trưởng Tài chính đứng đầu. Nhóm này sẽ xử lý những vấn đề kinh tế phát sinh do dịch Covid-19 và lệnh giới nghiêm kéo dài 21 ngày trên toàn quốc, bắt đầu từ đêm ngày 24/3 được dự báo sẽ tác động mạnh lên kinh tế Ấn Độ…
Nhìn chung, việc xem xét các gói hỗ trợ cho phép rút ra một số nhận xét nổi bật sau:
Thứ nhất, dù khác nhau về quy mô từ hằng trăm triệu đến hàng tỷ USD, mỗi nước đều có gói hỗ trợ của mình; Nhiều nước còn tung ra liên tiếp các gói hỗ trợ khác nhau, với thời gian kéo dài cho cả giai đoạn “hậu” Covid-19;
Thứ hai, song không chỉ các nước, mà các tổ chức kinh tế và nhóm, khối nước khu vực quốc tế cũng đều có kế hoạch tung ra các gói hỗ trợ;
Thứ ba, các hỗ trợ có cả tính chất cho vay, có cả tính chất cho không và đặc biệt, đều chú ý hỗ trợ cả hai nhóm đối tượng là người lao động và doanh nghiệp…Một số gói hỗ trợ quốc gia và quốc tế còn tài trợ cho các dự án nghiên cứu chế tạo vắc-xin chống Covid-19.
Thứ tư, nguồn tiền của các gói hỗ trợ đều có nguồn gốc ngân sách hoặc đi vay…Do đó, ngoài những tác động tích cực kỳ vọng, các gói này cũng làm gia tăng các khoản thâm hụt ngân sách và tăng nợ công của mỗi nước và toàn cầu; Hơn nữa, với làn sóng giảm lãi suất và xu hướng quay lại chính sách nới lỏng TC-TT, chắc chắn áp lực lạm phát chung khu vực và trên toàn cầu cũng sẽ ngày càng đậm dần…
TS. Nguyễn Minh Phong
