Một năm sau khi khởi động cuộc chiến tranh thương mại, kết quả mà Tổng thống Mỹ Donald Trump thu được nhìn chung rất ít ỏi. Nguyên thủ Mỹ chỉ có thể tự hào về việc buộc Trung Quốc và Châu Âu đàm phán, còn về cơ bản thì chưa có gì được giải quyết.
Cán cân thương mại Mỹ không ngừng xấu đi, trong lúc tăng trưởng kinh tế toàn cầu chững lại do đầu tư bị đình trệ trước kết cục khó lường của cuộc chiến tranh thương mại. Trong số ra ngày 4/3, nhật báo Pháp Les Échos đã thử đánh giá các kết quả mà Tổng thống Mỹ đạt được sau một năm gây căng thẳng trong nền thương mại toàn cầu, để đi đến kết luận là ông Trump thực ra không thu lợi được bao nhiêu.
Nguyên tắc có đi, có lại
Tờ Les Échos lấy dấu mốc là ngày 1/3/2018, khi Tổng thống Trump đơn phương loan báo việc đánh thuế đối với hai mặt hàng nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ, qua đó mở ra một thời kỳ căng thẳng thương mại chưa từng thấy giữa Mỹ và các đối thủ cũng như đối tác.
Vì sao Tổng thống Mỹ Trump lại quyết định khai chiến? Trong cuộc vận động tranh cử Tổng thống Mỹ năm 2016, ông Trump đã đặt trọng tâm vào lời hứa công nghiệp hóa trở lại vùng Midwest của Mỹ và ngăn chặn việc di dời nhà máy. Ông muốn cho thấy đối thủ thuộc đảng Dân chủ là tác nhân của tiến trình toàn cầu hóa tai hại, đồng thời cho rằng thâm hụt mậu dịch cao mà Mỹ phải chịu là một điều “hổ thẹn”.
Thông báo tăng thuế đối với thép, một sản phẩm mang tính biểu tượng cao mà giá đã giảm sụt mạnh với thép nhập từ Trung Quốc, được đưa ra 8 tháng trước cuộc bầu cử giữa kỳ tại Mỹ. Từ đó trở đi, giọng điệu càng lúc càng cứng rắn hơn, trong lúc lĩnh vực trừng phạt ngày càng mở rộng thêm.
Tuy nhiên, cuộc tấn công thương mại của ông Trump không hoàn toàn là điều mới mẻ. Gần như hầu hết các Tổng thống Mỹ, kể cả ông Barack Obama, đều đã cố kìm hãm nhập khẩu thép thông qua chế độ hạn ngạch hay kiểm soát giá, nhưng đều không mấy thành công.
Trước các đe dọa thuế cao của Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc đã nhanh chóng đúc kết những thỏa thuận mới với Mỹ. Đàm phán với Mexico và Canada kéo dài từ nhiều tháng, đột nhiên đã tăng tốc và một phiên bản mới của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) có lợi hơn cho công nhân Mỹ đã ra đời vào tháng 10/2018. Văn kiện này còn phải được Quốc hội Mỹ phê chuẩn và đang bị đảng Dân chủ chỉ trích.
Tuy nhiên, với châu Âu và Trung Quốc, đàm phán mở ra vào mùa Hè vừa qua chưa dẫn đến kết quả gì. Tổng thống Trump lại đe dọa tăng thuế quan đối với ô tô, một yếu tố thương lượng đáng gờm, cũng như đánh thêm thuế mới đối với 200 tỷ USD hàng nhập từ Trung Quốc mà ông Trump đã hai lần dời lại việc áp dụng.
Trước một Tổng thống Mỹ luôn đẩy họ vào thế bị động, châu Âu đang cố chơi một ván bài tế nhị đó là đáp trả nhưng cũng sử dụng chiến thuật “củ cà rốt”. Phương thức phòng thủ của châu Âu rất rõ đó là không chủ động tấn công vào Mỹ, nhưng đáp trả ngay, theo nguyên tắc “có đi có lại” và trên tinh thần tôn trọng quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Ví dụ cụ thể của phương thức này là những biện pháp tăng thuế quan đối với các loại rượu Bourbon, quần jean hay xe môtô Harley-Davidson để chống lại đợt tấn công của Mỹ đối với thép nhập Châu Âu, hay là một số biện pháp khác mà Châu Âu đưa ra để bảo vệ thép và nhôm. Cách thức phản ứng thực thụ của Châu Âu lại khác: đó là cố thuyết phục Mỹ trở lại làm người đồng minh lịch sử, một vị trí mà Mỹ vẫn nắm giữ chỉ cách đây không lâu. Mục tiêu là đứng chung chiến tuyến với Mỹ và Nhật để thúc đẩy cải tổ WTO nhằm đối phó tốt hơn với các tấn công của Trung Quốc.
Nhưng cách tiếp cận này đến nay đã không có kết quả. Bằng chứng là lời đe dọa của Washington nhằm đánh thuế ô tô nhập khẩu từ Châu Âu. Đối với đa số thành viên Châu Âu, đi đầu là Đức, câu trả lời tốt nhất là nhanh chóng thúc đẩy việc mở đàm phán đã hứa hẹn mùa Hè này ở Washington, mà phạm vi áp dụng còn rất hạn chế. Nhưng Paris không muốn. Tổng thống Emmanuel Macron luôn từ chối “thương lượng khi bị dí súng vào đầu”.
Đó là ăn miếng trả miếng. Trước loạt thuế của Washington, Bắc Kinh trước tiên đã quyết định đáp trả, đánh thuế hàng hóa Mỹ theo giá trị tương đương. Nhưng với số hàng nhập từ Mỹ ít hơn bốn lần so với hàng xuất sang Mỹ, chiến lược này không thể trụ lâu trước đe dọa của ông Trump nhằm áp thuế đối với toàn bộ hàng nhập từ Trung Quốc. Điều dễ hiểu là Trung Quốc cảm thấy nhẹ nhõm hơn khi “đình chiến thương mại” được tuyên bố, ngày 1/12/2018 giữa hai ông Trump và Tập Cận Bình bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Argentina.
Dưới sức ép, Bắc Kinh đã cố đưa ra vài cam kết (như mở cửa lĩnh vực tài chính, chấp dứt chế độ công ty hợp doanh trong ngành ô tô) và trong các lĩnh vực mà công ty Trung Quốc đã vững vàng. Nhưng vào lúc mà Washington đòi hỏi những cải tổ về cấu trúc thì Bắc Kinh không muốn từ bỏ mô hình kinh tế dựa trên các tập đoàn nhà nước hùng mạnh, cũng như không từ bỏ việc nâng cấp ngành công nghiệp của mình để tạo ra những nhà vô địch công nghệ học tầm cỡ thế giới.
Về cơ bản chưa có gì được giải quyết
Do tỷ trọng hàng nhập khẩu không cao trong GDP (khoảng 13%), kinh tế Mỹ không mấy bị tác động do việc tăng thuế. Cho dù căng thẳng thương mại gây lo ngại trên thị trường tài chính, kinh tế Mỹ vẫn có dấu hiệu “khỏe mạnh”: thất nghiệp chỉ khoảng 4%, tăng trưởng kinh tế ở mức hơn 3%.
Tuy nhiên, trừ một vài lĩnh vực, việc tăng thuế không làm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ khi vẫn ở mức trên 550 tỷ USD từ tháng 1-11/2018, tức nhiều hơn so với cùng thời kỳ hai năm 2016-2017.
Ngành phân phối có lẽ là khu vực đã lên tiếng nhiều nhất nhằm chống lại các biện pháp của ông Trump, cảnh báo về nguy cơ thuế tăng làm giá cả tăng theo, ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Nhưng cho đến lúc này, các hộ gia đình Mỹ cảm nhận không nhiều hệ quả các thuế phụ thu.
Vào mùa Thu năm 2018, hai nhà nghiên cứu của Trường Kinh tế London và Princeton đã nêu cụ thể những khoản phải chi thêm do các biện pháp của ông Trump, trung bình là vài chục USD mỗi năm cho mỗi gia đình. Tuy nhiên, khoản này sẽ tăng lên 270 USD/năm trong trường hợp áp thuế 10% đối với toàn bộ hàng nhập từ Trung Quốc.
Nếu bản kết quả kinh doanh của một số tập đoàn lớn đã ghi nhận chi phí họ trả thêm do chính sách của Washington, những người bị thua thiệt trước tiên là các nạn nhân của biện pháp trả đũa từ phía các đối tác thương mại của Mỹ. Việc Trung Quốc ngừng nhập đậu tương và ngô của Mỹ đã làm giá cả hai mặt hàng này sụt mạnh, buộc các nông dân vùng Midwest tìm thị trường khác.
Hệ quả ở giai đoạn này vẫn giới hạn và khó ước lượng bằng con số cụ thể. Thị trường lao động Mỹ tiếp tục tạo trung bình 200.000 việc làm mới mỗi tháng, nhưng thường là trong lĩnh vực dịch vụ, còn trong công nghiệp thì khiêm tốn hơn.
Một số công ty chế tạo xe hơi đã thông báo đầu tư tại Mỹ từ hai năm qua, thế nhưng các quyết định đó thường không liên quan trực tiếp với chính sách của Trump. Việc đóng cửa 4 nhà máy của tập đoàn General Motors, theo thông báo hồi tháng 11 vừa qua, như đã dội một gáo nước lạnh vào không khí phấn khởi.
Ông Trump cũng nói đến “phép màu” trong ngành luyện thép mỗi khi một lò mới được đưa vào hoạt động. Ngành được lợi nhờ giá cả tăng do chính sách thuế, nhưng hệ quả về việc làm, trong một ngành sử dụng rất nhiều máy tự động, vẫn còn khiêm tốn.
Theo các chuyên gia của Viện Nghiên cứu sắt và thép Mỹ, lượng nhân công sử dụng hiện nay thấp hơn 4% so với cách đây 4 năm.
Chu Văn (theo Les Échos)
