Đúng như cam kết tại cuộc gặp với các bên liên quan (nông dân, doanh nghiệp thu mua), ngày 28/10/2018, Chính phủ Tanzania đã kiểm soát hoàn toàn hoạt động kinh doanh điều thô và quân đội đã được triển khai đến vùng Lindi và Mtwara để hỗ trợ thu mua hạt điều:
Ngày 8/11/2018, trả lời chất vấn trước quốc hội, Thủ tướng Kassim Majaliwa cho biết Chính phủ nước này đang tìm kiếm các doanh nghiệp nước ngoài để mua điều tại Lindi và Mtwara. Bộ trưởng Nông nghiệp Tanzania đã có nhiều cuộc tiếp xúc với doanh nghiệp nước ngoài.
Ngày 9/11/2018, Thủ tướng Majaliwa đưa ra thời hạn bốn ngày cho các thương lái, yêu cầu phải đăng ký văn bản với Văn phòng Thủ tướng số lượng điều dự định mua trong mùa này (với 3000 Shilling/kg), hoặc sẽ có nguy cơ bị thu hồi giấy phép.
Ngày 10/11, Thủ tướng Majaliwa tuyên bố trên truyền hình và đưa ra thời hạn chót để các doanh nghiệp mua điều phải đăng ký số lượng với chính phủ là ngày 12/11.
Trong ngày 10/11/2018, Tổng thống John Magufuli quyết định cách chức 02 Bộ trưởng có liên quan gồm: Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Charles Tizeba và Bộ trưởng Công thương và Đầu tư Charles Mijage, thu hồi quyết định bổ nhiệm bà Anna Abdallah làm Chủ tịch Hiệp hội Điều Tanzania (TCB) đồng thời giải tán TCB.
Ngày 13/11/2018, Tổng thống Magufuli tuyên bố tăng giá điều lên 3.300Tsh/kg và ra lệnh cho Ngân hàng Phát triển Nông nghiệp Tanzania (TADB) cấp vốn để Chính phủ mua toàn bộ số lượng điều của mùa vụ này (hơn 200.000 tấn) của người nông dân Tanzania.
Phản ứng của các bên liên quan
Giám đốc điều hành ngân hàng TADB Japhet Justine cho biết, chỉ đạo của Tổng thống nằm trong khả năng của Ngân hàng và Ngân hàng thuộc sở hữu nhà nước nên sẵn sàng hợp tác và đảm bảo rằng nông dân được trả tiền đúng hạn.
Tuy nhiên, Lãnh đạo đảng đổi lập Wazalendo ACT, ông Zitto Kabwe cho rằng hiện tại TADB không đủ tiền để mua tất cả số điều trên, thậm chí ngay cả khi ngân hàng dùng toàn bộ số tiền mình có thì cũng đủ mua 30% sản lượng điều thu hoạch của năm nay. Theo ông Zitto, TADB hiện có khoảng 200 tỷ Shilling, nhưng số tiền cần thiết để mua 200.000 tấn điều là khoảng 660 tỷ Shilling.
Bên cạnh việc đánh giá cao sự can thiệp của Chính phủ trong việc giải cứu điều cho nông dân là khôn ngoan và có lợi, lãnh đạo hiệp hội các hợp tác xã cho rằng nếu chủ trương trên được thực hiện thì nhiều bên liên quan sẽ bị ảnh hưởng nặng nề.
Người dân địa phương cho biết quyết định của Chính phủ đã phần nào ảnh hưởng đến tình hình tài chính của họ vì hầu hết họ phụ thuộc vào vụ điều để kiếm tiền nuôi gia đình. Giám đốc Công ty OM Agro Mashaka Msumali cho rằng người dân sẽ bị ảnh hưởng nặng nhất vì nhiều người sẽ mất việc làm do Chính phủ sử dụng quân đội vào chiến dịch thu mua hạt điều.
Công ty OM Agro dự định mua 5.000 tấn hạt điều ở mức 3.100 Tsh/1kg, nhưng đã buộc phải từ bỏ kế hoạch sau khi Tổng thống tuyên bố họ không nên tham gia vào việc thu hạt điều. Nhiều công ty cũng bị thiệt hại do họ đã thuê kho chứa cũng như vay tiền từ ngân hàng để đầu tư.
Các quan chức Tanzania thì cho rằng nguyên nhân của cuộc khủng hoảng là do nước này không tự chế biến đượcđiều, nên phần lớn phải xuất khẩu dưới dạng thô sang các nước châu Á, phải phụ thuộc vào nước ngoài dẫn đến thất thoát hàng triệu USD. Để giải quyết bất cập này, họ cho rằng cần khẩn trương xây dựng các nhà máy chế biến tại địa phương để tối đa hoá lợi nhuận ngành điều.
Nhận xét
Việc Chính phủ Tanzania dùng tiền để can thiệp vào ngành điều là mạo hiểm vì không có gì đảm bảo rằng họ sẽ bán được số điều trên với giá cao hơn trong tương lai, mặt khác bối cảnh thị trường điều năm nay có nhiều biến động khó lường và giá điều trên thị trường quốc tế đã giảm 50%.
Về mặt chính trị, vụ “giải cứu” hạt điều sẽ giúp Tổng thống Magufuli giành thêm sự ủng hộ của các cử tri vùng nông thôn vốn có trình độ dân trí thấp nhưng chiếm 80% dân só khi ông ra tranh cử nhiệm kỳ 2 vào năm 2020.
