Để tiếp tục khai thác hiệu quả và bền vững thị trường Liên minh châu Âu (EU), việc hiểu và tuân thủ đầy đủ các quy định xanh ở đây là đặc biệt quan trọng với các nhà sản xuất, xuất khẩu Việt Nam.
Theo các chuyên gia, 7 nhóm sản phẩm gồm: điện, điện tử, công nghệ thông tin, máy móc thiết bị, linh kiện liên quan; nông sản; thực phẩm các loại; dệt may, giày dép; các loại hóa chất; sắt thép, nhôm, xi măng; và bao bì sẽ chịu tác động lớn nhất từ Thỏa thuận Xanh châu Âu (The European Green Deal – EGD).
EGD là Chương trình tổng thể và dài hạn của EU nhằm ứng phó với các vấn đề khẩn cấp về khí hậu toàn cầu đến năm 2050. Được thông qua ngày 15/1/2020, EGD định hình chiến lược của khối 27 quốc gia thành viên để đạt mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 (trung hòa về phát thải) và trở thành khu vực kinh tế sử dụng ít nhất các nguồn lực tự nhiên vào năm 2050. Là một lộ trình toàn diện và dài hạn, EGD vạch ra cam kết của EU trong việc chống biến đổi khí hậu và đạt được mục tiêu trung hòa khí hậu vào năm 2050.
Có thể nói, EGD đã và đang tạo ra những thay đổi lớn đối với hoạt động thương mại toàn cầu. Các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU phải đối mặt với những yêu cầu ngày càng khắt khe về môi trường. Từ các sản phẩm nông nghiệp đến công nghiệp, tất cả đều phải đáp ứng những tiêu chuẩn bền vững cao nhất.
EU hiện đang là một trong các thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của Việt Nam, với tốc độ tăng trưởng ngày càng lớn dưới tác động tích cực, lan tỏa của Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA). Để tiếp tục khai thác hiệu quả và bền vững thị trường này, việc hiểu và tuân thủ đầy đủ các quy định xanh ở thị trường EU là đặc biệt quan trọng với các nhà sản xuất, xuất khẩu Việt Nam cũng như các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan.
Theo bà Nguyễn Minh Thảo – Trưởng ban, Ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh – Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư): 7 nhóm sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam dự báo chịu tác động bởi Thỏa thuận Xanh châu Âu (EGD), bao gồm: Sản phẩm điện, điện tử, công nghệ thông tin, máy móc thiết bị, linh kiện liên quan; nông sản (đặc biệt là cà phê, điều, hạt tiêu, cacao, thịt…), thủy sản, gỗ và sản phẩm gỗ; thực phẩm các loại, đặc biệt là thực phẩm hữu cơ; dệt may, giày dép; các loại hóa chất, phân bón, pin, ắc quy; sắt thép, nhôm, xi măng; bao bì của các loại sản phẩm, nhất là bao bì thực phẩm, hóa chất.
Một số chính sách tại EGD tác động đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam sang EU, bao gồm: Cơ chế Điều chỉnh biên giới carbon (CBAM); chiến lược từ trang trại đến bàn ăn; kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn và Chiến lược đa dạng sinh học đến năm 2030.
Đặc biệt, theo bà Nguyễn Minh Thảo, tất cả các doanh nghiệp nhập khẩu sản phẩm và những doanh nghiệp sản xuất sản phẩm nhập khẩu bên ngoài EU đều chịu ảnh hưởng bởi CBAM, đặc biệt là các công ty trong lĩnh vực xây dựng và máy móc, nhà sản xuất ô tô, đường sắt và thiết bị cũng như hóa chất và nông nghiệp.
Theo thống kê mới nhất của Bộ Công Thương, 11 tháng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu hàng hoá sang thị trường EU ước đạt 47,3 tỷ USD, tăng 18,1% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ năm 2023 giảm 8%).
Đáng chú ý, sau 4 năm thực thi, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA) đang là động lực lớn thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam. Nếu như năm 2019, xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt 35 tỷ Euro, thì đến năm 2023 con số này đã lên tới 48 tỷ Euro. Nhiều ngành hàng ghi nhận tăng trưởng mạnh như điện tử, dệt may, giày dép, nông thủy sản…
Việt Nam là đối tác xuất khẩu lớn thứ 11 về hàng hóa vào EU, nên nhiều hàng hóa của Việt Nam xuất khẩu sang EU sẽ chịu ảnh hưởng từ chính sách xanh từ khối này. Trong đó, việc EU áp dụng CBAM trong ngắn hạn sẽ ảnh hưởng đến 4 mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam, bao gồm: Thép, nhôm, xi măng và phân bón.
Giai đoạn 2017-2021, tổng kim ngạch xuất khẩu thép của Việt Nam vào thị trường EU là khoảng 1,1 tỷ USD/năm, nhôm 48 triệu USD/năm. Năm 2022, kim ngạch nhập khẩu sắt thép của EU từ Việt Nam đạt 2,1 tỷ USD, trong đó nhôm đạt khoảng 65,18 triệu USD.
Nông sản, thực phẩm, dệt may là các nhóm sản phẩm của Việt Nam có tiềm năng xuất khẩu mang lại giá trị cao ở thị trường EU, đồng thời cũng là lĩnh vực tập trung nhiều chính sách xanh của EU.
Các chính sách xanh của EU đối với các nhóm sản phẩm này được đánh giá là phức tạp và thách thức do 3 lý do:
Thứ nhất, có phạm vi áp dụng bao trùm tất cả các sản phẩm nông sản thực phẩm và dệt may (mà không phải chỉ một số loại cụ thể trong các nhóm này);
Thứ hai, được luật hóa dưới dạng các yêu cầu pháp lý tối thiểu, bắt buộc thực hiện (mà không phải là các khuyến nghị khuyến khích thực hiện);
Thứ ba, bao gồm các tiêu chuẩn, biện pháp, quy định tác động đến nhiều khâu trong chuỗi sản xuất (từ thiết kế mẫu mã đến nguyên phụ liệu, từ sản xuất, nuôi trồng đến vận chuyển, từ sử dụng đến sửa chữa, từ thải bỏ đến tái chế…) mà không phải chỉ áp dụng với thành phẩm cuối cùng.
Mặc dù có những thách thức, nhưng theo các chuyên gia kinh tế, EGD cũng tạo ra cơ hội đối với hàng hóa và doanh nghiệp của Việt Nam. Cụ thể, để đáp ứng được tiêu chuẩn châu Âu, doanh nghiệp buộc phải sử dụng công nghệ sạch, đây sẽ mở ra cơ hội mở rộng thị trường cho hàng hóa và doanh nghiệp Việt Nam. Gia tăng cơ hội ứng dụng công nghệ vào sản xuất cho doanh nghiệp Việt Nam, từ đó tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Xu hướng xanh, kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững được cho là yếu tố không thể thay đổi trong chính sách của EU, cũng là điều mà các doanh nghiệp xuất khẩu buộc phải đáp ứng để theo kịp yêu cầu của thị trường. Do đó, doanh nghiệp phải coi đó là điều đương nhiên, cần thiết và buộc phải đáp ứng được vì đây là xu thế không thể đổi khác.
Hải An
